Γ. Κοντογιώργης - Η αναχρονιστική και αντιδραστική Δημοκρατία μας

Francis Bacon, «Μελέτη στο ποτρέτο του
 Ινοκέντιου I' από τον Βαλάθκεθ»

Γραφει ο  Γιώργος Κοντογιώργης
Δηλώνω εξαρχής ότι το σημερινό πολιτικό σύστημα είναι αναχρονιστικό και συνάμα αντιδραστικό. Είναι αναχρονιστικό, διότι ανάγεται στις διανοητικές επεξεργασίες και ανάγκες του 18ου αιώνα, όταν οι ευρωπαϊκές κοινωνίες αγωνιούσαν να αποτινάξουν τη φεουδαρχία. Επομένως, δεν απαντά στα σημερινά προβλήματα, ούτε ανταποκρίνεται στις πραγματικές συνθήκες. Είναι αντιδραστικό, διότι χρησιμοποιείται ως όχημα για να εμποδιστεί η κοινωνία να χειραφετηθεί, να πάρει τη μοίρα της στα χέρια της, και κυρίως για να ποδηγετηθεί από τη διεθνή των αγορών. Από την άλλη, η νεοτερικότητα, από άγνοια αλλά και από βαθιά ολιγαρχική αφετηρία, επιχειρεί να το νομιμοποιήσει, διατεινόμενη ότι πέτυχε το θαύμα: ότι το σημερινό σύστημα είναι και αντιπροσωπευτικό και δημοκρατικό, τη στιγμή που δεν είναι ούτε το ένα ούτε το άλλο, και πάντως τα δύο αυτά συστήματα είναι ασύμβατα μεταξύ τους.

Τι είναι δημοκρατία;

Στη δημοκρατία το πολιτικό σύστημα ανήκει στην κοινωνία των πολιτών, η οποία έτσι γίνεται συστατικός θεσμός της πολιτείας, δήμος. Συγχρόνως, η κοινωνία των πολιτών κατέχει όλη την πολιτική αρμοδιότητα, αυτοκυβερνάται. Στον αντίποδα, στις μέρες μας, το πολιτικό σύστημα το κατέχει το κράτος, στο σύνολο του, και μαζί την πολιτική κυριαρχία. Η κοινωνία στη δημοκρατία είναι δήμος, σήμερα είναι ένας απλός (εξω-πολιτειακός) ιδιώτης [α.α.: δες και εδώ]. Η δημοκρατία διαφέρει, επίσης, από την αντιπροσώπευση. Και τις δύο αυτές πολιτείες η κοινωνία των πολιτών είναι δήμος, θεσμός/μέτοχος της πολιτείας. Όμως, στην αντιπροσώπευση κατέχει μόνο την ιδιότητα/τις αρμοδιότητες του εντολέα, ενώ οι αρμοδιότητες του εντολοδόχου ανήκουν στον φορέα της πολιτικής εξουσίας. Εξού και δεν γίνεται στην ίδια χώρα να συνυπάρξουν αντιπροσώπευση και δημοκρατία.

Γιατί επικαλούμαστε τη δημοκρατία;

Γιατί τόση εμμονή της εποχής μας να δηλώνει αυτάρεσκα ότι το σύστημά της είναι δημοκρατία, ενώ δεν είναι; Τι ανώτερο έχει η δημοκρατία από τα άλλα πολιτεύματα, ώστε θέλουμε να αισθανθούμε ή έστω να δείξουμε ότι το κατέχουμε; Θα αναφέρω δύο από τους κύριους λόγους. Ο ένας αφορά σ' αυτό που έρχεται να εμπραγματώσει η δημοκρατία. Την καθολική (ατομική, κοινωνική και πολιτική) ελευθερία. Ο σκοπός αυτός της δημοκρατίας σήμερα περνάει απαρατήρητος, διότι οι αξίες της εποχής μας περιορίζονται μόνο στην ατομική ελευθερία. Είμαστε έτοιμοι να ξεσηκωθούμε εάν μας περιορίσουν την ατομική μας διαθεσιμότητα, στην ιδιωτική μας ζωή, και ορισμένα κοινωνικοπολιτικά δικαιώματα. Όμως, κανείς δεν αισθάνεται μη ελεύθερος στο κοινωνικο-οικονομικό και πολιτικό πεδίο, όπου αποφασίζουν άλλοι, οι ιδιοκτήτες των αντίστοιχων συστημάτων (του οικονομικού και του πολιτικού), για τη ζωή του.

Ο άλλος λόγος, έχει να κάνει με τους συσχετισμούς δυνάμεων που διαμορφώνουν το περιβάλλον της ζωής μας.Εάν η κοινωνία σήμερα έχει περιέλθει σε μειονεκτική θέση, με αποτέλεσμα να χάνει και τα ολίγα που κατέκτησε τις προηγούμενες δεκαετίες με πολλούς αγώνες, οφείλεται στο γεγονός ότι η μεν ίδια βρίσκεται εκτός πολιτείας, η δε οικονομία (με τη μορφή της αγοράς) έχει κερδίσει μια συντριπτική υπεροχή ισχύος. Έτσι, η αγορά έθεσε σε ομηρία την πολιτική τάξη και δι' αυτής το κράτος και τις αποφάσεις του. Η σχετική ισορροπία μεταξύ κοινωνίας, κράτους και αγοράς, που είχε διαμορφωθεί στο παρελθόν, έχει ολοκληρωτικά ανατραπεί.

Πώς θα αποκατασταθεί η ισορροπία;

Προφανώς όχι με όχημα το παρόν πολιτικό σύστημα, ούτε με τους παραδοσιακούς τρόπους πολιτικής δράσης. Διαπιστώνουμε καθημερινά την αναποτελεσματικότητα της «πολιτικής του δρόμου», όπως και την ολοένα μεγαλύτερη εξάρτηση των φορέων του πολιτικού συστήματος από το «διακύβευμα» των αγορών. Άλλωστε, οι πολιτικές ηγεσίες δεν κρύβουν ότι έχουν τάξει ως σκοπό της πολιτικής του κράτους το συμφέρον των αγορών και όχι το κοινωνικό συμφέρον. Για να είμαι ακριβής, οι ίδιοι οι θεμελιώδεις χάρτες εντέλλονται όπως οι πολιτικοί πολιτεύονται με γνώμονα τη «συνείδηση» τους και όχι το κοινό συμφέρον.

Να υποθέσουμε άτι η λύση εντοπίζεται στην εγκαθίδρυση της δημοκρατίας; Προφανώς όχι. Για τον πολύ απλό λόγο ότι η δημοκρατία δεν είναι εφικτή στις μέρες μας. Αποτελεί την πολιτεία της κοινωνικής ωριμότητας και όχι της βρεφικής φάσης που διέρχεται ο κόσμος της εποχής μας. Όπως ο ατομικός άνθρωπος δεν μπορεί εξ αποφάσεως να μεταβεί από την ηλικία των δέκα ετών σε εκείνη των εξήντα ή των εβδομήντα, έτσι και οι κοινωνίες.

Η βιολογία των συγχρόνων κοινωνιών μάς καλεί να σκεφθούμε πάνω στο ζήτημα της μετάβασης τους από το μη αντιπροσωπευτικό πολιτικό σύστημα, που βιώνουμε, στην αντιπροσώπευση . Από τη στιγμή που η κοινωνία θα εγκατασταθεί στο εσωτερικό της πολιτείας και θα λειτουργήσει ως εντολέας, οι κοινωνικοί συσχετισμοί, που υπαγορεύουν τις πολιτικές αποφάσεις, θα ανατραπούν δραματικά υπέρ της. Θα έλεγα, μάλιστα, ότι αρκεί γι' αυτό μια προσομοίωση αντιπροσώπευσης, που θα έδινε στην κοινωνία των πολιτών τη δυνατότητα του «ελέγχειν» και του «ευθύνεσθαι» της πολιτικής τάξης. Η αρμοδιότητα αυτή, σε συνδυασμό με την εκλογική νομιμοποίηση του πολιτικού προσωπικού, θα της επέτρεπε, αντί να χτυπάει έξωθεν την πόρτα της εξουσίας, να ανοίξει, έστω κατά μικρόν, μια χαραμάδα παρουσίας στο εσωτερικό της, με ασύμμετρες επιπτώσεις. Οι αγορές, και μαζί τους πια η πολιτική τάξη, γνωρίζουν ότι η αντιπροσωπευτική μετάλλαξη της πολιτείας αποτελεί τη μείζονα απειλή για τα συμφέροντα τους. Εξού και η κοινωνία των πολιτών έχει εξελιχθεί στον πρωταρχικό τους αντίπαλο.

Κατά τούτο, εκτιμώ ότι ο πόλεμος των εννοιών -και όχι των ιδεών- θα είναι αδυσώπητος στο προσεχές διάστημα. Διότι από αυτόν θα κριθεί, σε σημαντικό βαθμό, ο χρόνος ανασυγκρότησης του πολιτικού προτάγματος της κοινωνίας, η απελευθέρωσή της από τα στερεότυπα που την θέλουν εγκιβωτισμένη στον ιδιωτικό χώρο, μακράν του πολιτειακού κέντρου, όπου λαμβάνονται οι αποφάσεις για τη μοίρα της.


Αναδημοσίευση από το περιοδικό HOT DOC - Τεύχος 1/ 26-04-12

όπως το είδα εδώ