Η απώλεια του Ιερού

Σήμερα επέτειος της 25ης Μαρτίου 1821 κι᾽όμως διστάζω ν᾽αφιερώσω λίγες γραμμές, όχι τόσο λόγω μιας προσωπική ανεπάρκειας αλλά κυρίως ένεκα του κινδύνου να διαβαστούν ως μια ακόμη κοινότυπη, επιμνημόσυνη «δοξολογία», ως μια ακόμη εξόφληση μιας εθιμικής υποχρέωσης. Ένας κίνδυνος ο οποίος,κάτω από τις βαριές σκιές νεκρών, δεν με αφήνει παρά να καταφύγω και να βρω αφορμή μονάχα σε κάποιους στίχους που φώλιασαν κάπως αναπάντεχα στο νου μου, σε κάποιους στίχους του Νίκου Γκάτσου νοτισμένους με την μελωδία του Χατζιδάκι και πιθανώς με τον νόστο των ανοιξιάτικων αυτών ημερών, έναν θρήνο όχι για την ξεχασμένη στον Άδη Περσεφόνη αλλά για τον άνθρωπο που έπαψε να την αναζητεί.





Ο εφιάλτης της Περσεφόνης

Εκεί που φύτρωνε φλισκούνι κι άγρια μέντα
κι έβγαζε η γη το πρώτο της κυκλάμινο
τώρα χωριάτες παζαρεύουν τα τσιμέντα
και τα πουλιά πέφτουν νεκρά στην υψικάμινο.

Εκεί που σμίγανε τα χέρια τους οι μύστες
ευλαβικά πριν μπουν στο θυσιαστήριο
τώρα πετάνε αποτσίγαρα οι τουρίστες
και το καινούργιο πάν να δουν διυλιστήριο.

Εκεί που η θάλασσα γινόταν ευλογία
κι ήταν ευχή του κάμπου τα βελάσματα
τώρα καμιόνια κουβαλάν στα ναυπηγεία
άδεια κορμιά σιδερικά παιδιά κι ελάσματα.

Κοιμήσου Περσεφόνη
στην αγκαλιά της γης
στου κόσμου το μπαλκόνι
ποτέ μην ξαναβγείς.

Τα παράλογα (1976)

Ελευσίνα, Αττική, η φαρμακωμένη θάλασσα, η εχθρική πνοή των διυλιστηρίων, τα χαώδη πλοκάμια της οικιστικής αναρχίας που σφίγγουν τους κατοίκους και οδηγούν στην καπνισμένη και ανθρωποκτόνο πρωτεύουσα συνθέτουν εικόνα εγκλήματος όχι τόσο αισθητικού ή οικολογικού, όχι τόσο ιστορικού ή πολιτι(στι)κού, αλλά πρώτα απ´όλα υπαρξιακού.

Ο χώρος όπου ο άνθρωπος αναζητούσε τις απαντήσεις στα πιο εσώτερα ερωτήματα για την ζωή και για τον θάνατο, φαίνεται πια να έχει χαθεί στον τόπο της χρείας και ο αττικός ουρανός του Παρθενώνα βρίσκεται ασυμβίβαστος με την πραγματικότητα του λεκανοπεδίου. Η παραίνεση του ποιητή στην Περσεφόνη (προσωπείο τελικά του μυστηρίου της αναγέννησης της φύσης) φαίνεται να έρχεται ως λογική συνέπεια της συνειδητοποίησης ότι το ερώτημα για κάθε τι που μπορεί να μας υπερβαίνει απλά δεν τίθεται. Αυτό που μάλλον απολέσαμε είναι η αίσθηση του Ιερού, ο σεβασμός για το υπερβατικό, για αυτό που δεν επιδέχεται αντικειμενικών καθορισμών. 

Το Ιερό δεν έχει να κάνει με θρησκευτικές πεποιθήσεις αλλά με την προσωπική ή συλλογική βιωματική μετοχή σε ότι φαίνεται να αγγίζει το ίδιο το νόημα της ύπαρξης. Έτσι η ιερότητα της Ελευσίνας και του Αττικού τοπίου πήγαζε ακριβώς από αυτόν τον σεβασμό για την συλλογική προσπάθεια εύρεσης νοήματος και το κατόρθωμα της κοινωνίας. Συνεπώς, ντύνεται ιερός όχι μόνο ο Βράχος της Ακρόπολης, αλλά και το πιο ταπεινό εκκλησάκι και κάθε άλλο τι όπου ο άνθρωπος επιλέγει την ταπείνωση και την παραίτηση από κάθε ατομική (όχι προσωπική) αξίωση μπροστά στην συνειδητοποίηση της υπαρκτικής ατέλειάς του.
Η αίσθηση του Ιερού, η οποία γίνεται στο πέρασμα της ιστορίας κτήμα κοινό, είναι ίσως η μόνη που μπορεί να προσφέρει μέτρα αξιολόγησης που ξεπερνούν τις αντικειμενοποιημένες συμβάσεις και έτσι μπορεί να δώσει έναν άξονα αναφοράς για όλη την κοινωνία. Άλλωστε είναι αυτή που κάνει μια πράξη σεβαστή και κάποια άλλη όχι.


Αλλά όταν δεν τίθεται το ερώτημα για τον θάνατο, η ιερότητα της ζωής χάνεται. Όταν δεν τίθεται καθημερινά το ερώτημα για το νόημα της ύπαρξης, είναι ίσως αδύνατο να κατανοήσουμε έναν ολόκληρο πολιτισμό που πάντα το αναζητούσε, έναν πολιτισμό που οδήγησε τόσους ανθρώπους, κοντά δυο αιώνες πριν, να θυσιαστούν και να ποτίσουν με το αίμα τους το χώμα και την Ελευθερία, την «απ᾽τα κόκαλα βγαλμένη των Ελλήνων τα ιερά».  


Οι στίχοι του Ποιητή, που άλλη μια φορά θα τραγουδήσουμε είτε εθιμικά είτε με λίγη περηφάνια, ίσως θέσουν το ερώτημα, γιατί είναι ιερά αυτά τα κόκαλα; Τι εορτάζουμε όταν τόσο εύκολα παραδίδουμε την ελευθερία μας; Τι είναι Ελευθερία; Η καταναλωτική ευχέρεια που καταφέραμε να απολαμβάνουμε ή η υπαρκτική υπέρβαση ;  

α.α.

Όταν η έννοιες του θανάτου και της ζωής ρωτούν η μία την άλλη.
Όταν ο θάνατος είναι εορτή της ζωής, και η ζωή εορτή του θανάτου.