Πλέον θα μπορείτε να παρακολουθείτε το Ἀναγράφω και από την σελίδα του στο facebook

α.α.

Κυριακή 25 Μαρτίου 2012

Η απώλεια του Ιερού


Σήμερα επέτειος της 25ης Μαρτίου 1821 κι᾽όμως διστάζω ν᾽αφιερώσω λίγες γραμμές, όχι τόσο λόγω μιας προσωπική ανεπάρκειας αλλά κυρίως ένεκα του κινδύνου να διαβαστούν ως μια ακόμη κοινότυπη, επιμνημόσυνη «δοξολογία», ως μια ακόμη εξόφληση μιας εθιμικής υποχρέωσης. Ένας κίνδυνος ο οποίος,κάτω από τις βαριές σκιές νεκρών, δεν με αφήνει παρά να καταφύγω και να βρω αφορμή μονάχα σε κάποιους στίχους που φώλιασαν κάπως αναπάντεχα στο νου μου, σε κάποιους στίχους του Νίκου Γκάτσου νοτισμένους με την μελωδία του Χατζιδάκι και πιθανώς με τον νόστο των ανοιξιάτικων αυτών ημερών, έναν θρήνο όχι για την ξεχασμένη στον Άδη Περσεφόνη αλλά για τον άνθρωπο που έπαψε να την αναζητεί.





Ο εφιάλτης της Περσεφόνης

Εκεί που φύτρωνε φλισκούνι κι άγρια μέντα
κι έβγαζε η γη το πρώτο της κυκλάμινο
τώρα χωριάτες παζαρεύουν τα τσιμέντα
και τα πουλιά πέφτουν νεκρά στην υψικάμινο.

Εκεί που σμίγανε τα χέρια τους οι μύστες
ευλαβικά πριν μπουν στο θυσιαστήριο
τώρα πετάνε αποτσίγαρα οι τουρίστες
και το καινούργιο πάν να δουν διυλιστήριο.

Εκεί που η θάλασσα γινόταν ευλογία
κι ήταν ευχή του κάμπου τα βελάσματα
τώρα καμιόνια κουβαλάν στα ναυπηγεία
άδεια κορμιά σιδερικά παιδιά κι ελάσματα.

Κοιμήσου Περσεφόνη
στην αγκαλιά της γης
στου κόσμου το μπαλκόνι
ποτέ μην ξαναβγείς.




Ελευσίνα, Αττική, η φαρμακωμένη θάλασσα, η εχθρική πνοή των διυλιστηρίων, τα χαώδη πλοκάμια της οικιστικής αναρχίας που σφίγγουν τους κατοίκους και οδηγούν στην καπνισμένη και ανθρωποκτόνο πρωτεύουσα συνθέτουν εικόνα εγκλήματος όχι τόσο αισθητικού ή οικολογικού, όχι τόσο ιστορικού ή πολιτι(στι)κού, αλλά πρώτα απ´όλα υπαρξιακού.

Ο χώρος όπου ο άνθρωπος αναζητούσε τις απαντήσεις στα πιο εσώτερα ερωτήματα για την ζωή και για τον θάνατο, φαίνεται πια να έχει χαθεί στον τόπο της χρείας και ο αττικός ουρανός του Παρθενώνα βρίσκεται ασυμβίβαστος με την πραγματικότητα του λεκανοπεδίου. Η παραίνεση του ποιητή στην Περσεφόνη (προσωπείο τελικά του μυστηρίου της αναγέννησης της φύσης) φαίνεται να έρχεται ως λογική συνέπεια της συνειδητοποίησης ότι το ερώτημα για κάθε τι που μπορεί να μας υπερβαίνει απλά δεν τίθεται. Αυτό που μάλλον απολέσαμε είναι η αίσθηση του Ιερού, ο σεβασμός για το υπερβατικό, για αυτό που δεν επιδέχεται αντικειμενικών καθορισμών. 
Το Ιερό δεν έχει να κάνει με θρησκευτικές πεποιθήσεις αλλά με την προσωπική ή συλλογική βιωματική μετοχή σε ότι φαίνεται να αγγίζει το ίδιο το νόημα της ύπαρξης. Έτσι η ιερότητα της Ελευσίνας και του Αττικού τοπίου πήγαζε ακριβώς από αυτόν τον σεβασμό για την συλλογική προσπάθεια εύρεσης νοήματος και το κατόρθωμα της κοινωνίας. Συνεπώς, ντύνεται ιερός όχι μόνο ο Βράχος της Ακρόπολης, αλλά και το πιο ταπεινό εκκλησάκι και κάθε άλλο τι όπου ο άνθρωπος επιλέγει την ταπείνωση και την παραίτηση από κάθε ατομική (όχι προσωπική) αξίωση μπροστά στην συνειδητοποίηση της υπαρκτικής ατέλειάς του.
Η αίσθηση του Ιερού, η οποία γίνεται στο πέρασμα της ιστορίας κτήμα κοινό, είναι ίσως η μόνη που μπορεί να προσφέρει μέτρα αξιολόγησης που ξεπερνούν τις αντικειμενοποιημένες συμβάσεις και έτσι μπορεί να δώσει έναν άξονα αναφοράς για όλη την κοινωνία. Άλλωστε είναι αυτή που κάνει μια πράξη σεβαστή και κάποια άλλη όχι.


Αλλά όταν δεν τίθεται το ερώτημα για τον θάνατο, η ιερότητα της ζωής χάνεται. Όταν δεν τίθεται καθημερινά το ερώτημα για το νόημα της ύπαρξης, είναι ίσως αδύνατο να κατανοήσουμε έναν ολόκληρο πολιτισμό που πάντα το αναζητούσε, έναν πολιτισμό που οδήγησε τόσους ανθρώπους, κοντά δυο αιώνες πριν, να θυσιαστούν και να ποτίσουν με το αίμα τους το χώμα και την Ελευθερία, την «απ᾽τα κόκαλα βγαλμένη των Ελλήνων τα ιερά».  


Οι στίχοι του Ποιητή, που άλλη μια φορά θα τραγουδήσουμε είτε εθιμικά είτε με λίγη περηφάνια, ίσως θέσουν το ερώτημα, γιατί είναι ιερά αυτά τα κόκαλα; Τι εορτάζουμε όταν τόσο εύκολα παραδίδουμε την ελευθερία μας; Τι είναι Ελευθερία; Η καταναλωτική ευχέρεια που καταφέραμε να απολαμβάνουμε ή η υπαρκτική υπέρβαση ;  

α.α.


Όταν η έννοιες του θανάτου και της ζωής ρωτούν η μία την άλλη.
Όταν ο θάνατος είναι εορτή της ζωής, και η ζωή εορτή του θανάτου. 


11 σχόλια:

  1. Εξαιρετικοί οι προβληματισμοί σου, αδελφέ.
    Θάνατος και ζωή είναι συνυφασμένα. Δεν υπάρχει πουθενά το ένα χωρίς το άλλο. Το τέλος (αρχ.= τέλος αλλά και σκοπός) δίνει το νόημα στη ζωή.
    Ο όρος Ιερότητα που αναφέρεις νομίζω ότι στον Νίτσε αναφέρεται σαν θρησκευτικότητα.
    Και ο επίλογος σου με την ερώτηση περί ελευθερίας με συγκίνησε ιδιαίτερα. Να είσαι καλά.

    Και ένα βίντεο αρκετά σχετικό: http://vimeo.com/22808758

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Αγαπητέ Ιπτάμενε Ολανδέ,

    σε ευχαριστώ πολύ για το σχόλιο σου. Τολμώ να πω πως τον Κρισναμούρτι δεν τον γνώριζα και μου έκανε μεγάλη εντύπωση ο λόγος του (και βεβαίως διαπίστωσα πως έχεις κάνει κάποιες πολύ ενδιαφέρουσες αναρτήσεις στο ιστολόγιο σου). Δυστυχώς δεν έχω διαβάσει Νίτσε (εκτός από λίγα αποσπάσματα) αλλά θα με ενδιέφερε πολύ αν μπορούσες να πεις με πιο τρόπο το εννούσε αυτό... απλά πιστεύω πως η Ιερότητα δεν περιορίζεται στα θρησκευτικά ένστικτα που ικανοποιούνται από ψυχολογικές εξασφαλίσεις, αλλά προκύπτει ακριβώς από την αναγνώριση του ακαταλύπτου, από τα γνήσια ερωτήματα, και εντοπίζεται εκεί που αυτά αποτυπώνονται ή αναγνωρίζονται, στις ανθρώπινες δραστηριότητες και στον χώρο...και ακριβώς εκεί είναι ίσως που η έννοια του ιερού και αυτής της ελευθερίας φτάνουν η μία την άλλη. (Βέβαια είναι ίσως άλλο ζήτημα το πως η ιερότητα αντικειμενικοποιείται ή ιδεολογικοποιειται....). Αλλά νομίζω πως τέτοιες έννοιες δύσκολα ορίζονται...(και είναι ίσως και μεγάλος ο κίνδυνος της αυθαιρεσίας)

    α.α.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Καλημέρα α.α.,
    για την ερώτηση που κάνεις για το Νίτσε, έγραψα "νομίζω", γιατί δεν μπορώ να δώσω ένα καλό ορισμό. Ωστόσο θεωρώ ότι η επεξήγηση που έδωσες στον όρο σου Ιερότητα, είναι οι σκόρπιες σκέψεις μου σωστά τοποθετημένες! Έχεις δίκιο, δύσκολα ορίζονται (αν μπορούν να οριστούν) τέτοιες έννοιες, αλλά έκανες πάρα πολύ καλή δουλειά :))
    Και σαν να μην έφτανε αυτό, συνεχίζεις τον γόνιμο προβληματισμό εντοπίζοντας τους κινδύνους της ιδεολογίας και της αυθαιρεσίας (της αυθεντίας θα πρόσθετα εγώ).

    Να είσαι καλά.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Χαίρε Ιπτάμενε Ολλανδέ!

    Νομίζω πως η αναφορά σου στις αυθεντίας είναι πολύ σημαντική, παρότι την έβαλες σε παρένθεση ( και αναρωτιέμαι αν αυτή η απολυτοποίηση, σημαντικών ή μη ,προσώπων - που ίσως θα ήταν και αντίθετα με αυτό - τελικά είναι ένα ακόμη μεγαλύτερο κλείσιμο στον εαυτό). Αλλά ναι.. σχεδόν πάντα οι ορισμοί είναι προβληματικοί... (Πάντως μου κάνει εντύπωση πως υπάρχουν τόσες έννοιες που ενώ τις νοιώθουμε δεν μπορούμε ούτε να τις ορίσουμε).

    Την καλησπέρα μου.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Καλησπέρα α.α.,
    η αυθεντία είναι η αιτία καταστροφής κάθε όμορφης ιδέας από τότε που εμφανίστηκε ο άνθρωπος στη γη.
    Και πράγματι φαίνεται ότι είναι ένα ακόμη μεγαλύτερο κλείσιμο στον εαυτό.

    Όσο για τις έννοιες που νιώθουμε νομίζω ότι πρέπει να προσπαθούμε να τις ορίσουμε. Μου φαίνεται ότι η προσπάθεια ορισμού - γνώσης είναι ένα εργαλείο της συνείδησης που τη βοηθά να συνειδητοποιεί. Και ας μην μπορείς τελικά να ορίσεις.
    Ένα όμορφο παράδειγμα ο διάλογος του Πλάτωνα (Μένων) όπου προσπαθούν να ορίσουν την αρετή και αν διδάσκεται.

    Καλό σου βράδυ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Πολὺ ὡραία ἀνάρτηση α.α.
    Γιὰ κάποιους μαθητὲς - φοιτητὲς τῆς δεκαετίας τοῦ '80 ὁ Χατζηδάκις ἦταν φάρος. Μὲ κάνεις νὰ ἑλπίζω ὅτι τὸ σπέρμα τοῦ καλοῦ, σὲ πεῖσμα τῶν καιρῶν, ὄχι μόνο δὲν χάνεται ἀλλὰ αὐγατίζει.

    Σ' ἀγαπῶ κι ας μὴ σὲ ξέρω.

    ΥΓ Ὁ Nietzsche δὲν εἶναι αυτὸ ποὺ φαίνεται ὅ,τι εἶναι.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. Αγαπητέ/-ή metabasis

    σε ευχαριστώ πραγματικά πολύ για το ευγενικό σου σχόλιο. Χαίρομαι πολύ αν όντως βρήκες έστω κάτι τέτοιο... γιατί αν και δεν ξέρω, φοβάμαι, τι είναι καλό, αυτή η μικρή προσπάθεια δεν είναι παρά ειλικρινείς - όσο είναι δυνατόν - προσωπικοί προβληματισμοί, ερωτήματα που πολλές φορές άλλωστε... πονάνε.

    και πάλι, σ᾽ευχαριστώ.

    α.α.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. Στα όσα καλοβαλμένα και καλογραμμένα μας είπε η ανάρτηση θα προσέθετα τον προβληματισμό για το τι είναι "διαφωτισμός" και γιατί εμφανίζεται ποικιλόμορφα αλλά σταθερά εναντίων των "ιερών";

    Αξίζει να ξεφύγουμε από τα σχολικά - πανεπιστημιακά στερεότυπα και να ερευνήσουμε γιατί η επιστήμη εμφανίζεται σε αντιπαράθεση με μια συγκεκριμένη θρησκεία. Αν είχα έτοιμη απάντηση θα την έδινα. Το θέμα είναι τεράστιο. Ενδιαφέρον όμως είναι το ότι ο διαφωτισμός εμπλέκεται (17ο-18ο αιώνα) με το θέμα "καπιταλισμός" (ιδιωτικά κεφάλαια) και "κοινοβουλευτική αντιπροσώπευση".

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. Η προσθήκη αυτού του προβληματισμού, δηλαδή για τον διαφωτισμό σε σχέση με το ιερό , την βρίσκω πολύ ευστοχη, και ένας λόγος που δεν αναφέρθηκα σε αυτό το θέμα είναι τόσο το γεγονός ότι είναι ένα όντως μεγάλο θέμα όσο και η προσωπική μου ανεπάρκεια....Παρά ταύτα από τα διάφορα ακούσματα και διαβάσματα θα καταθέσω κάποιες ιδέες μαζί με την προειδοποίηση της αβεβαιώτητας...
    Ο ευρωπαϊκός διαφωτισμός νομίζω αναπτύχθηκε με τρόπο φυσικό (στην δύση) με στόχο να ανατρέψει αιώνες μιας νοησιαρχικής καταπίεσης και επιβολής αυθεντιών, που πήγαζε βέβαια από την δυτική χριστιανική παράδοση. Όπως αναφέρει ο Παπαϊωάννου και ο Γιανναράς η πρόσληψη της αρχαιοελληνικής γραμματείας είχε γίνει με αναστραμμένους τους όρους και έτσι ο αρχαιοελληνικός ανθρωποκεντρισμός-κοινωνιοκεντρισμός έγινε ένας ατομοκεντρισμός. Συνοπτικά ο Θ. Ζιάκας περιγράφει τον διαφωτισμό ως εξής:
    1. Ο άνθρωπος είναι μόνος του στο σύμπαν και μπορεί να γίνει ο ίδιος θεός
    2. Οι σχέσεις των ανθρώπων οργανώνονται σε απρόσωπη βάση και απρόσωπα λογικά συστήματα γίνονται οι διαμεσολαβητές (εξού και το κοινοβουλευτικό σύστημα που το ονόμασαν ... Δημοκρατία!)
    3. Η ελευθερία του ατόμου περιορίζεται στην ιδωτική ζωή.

    Το θέμα βέβαια είναι πως θα έλεγε κανείς η αυθεντία του Πάπα ή της Γραφής αντικαταστάθηκε απλώς από άλλου είδους αυθεντιών... Πάντως θα έλεγα πως είναι λάθος να λέμε πως η Επιστήμη είναι σε αντιπαράθεση με μια θρησκεία. Δεν μπορούμε να προσωποποιήσουμε την Επιστήμη και αν είναι να της αποδώσουμε κάτι αυτό θα είναι ο αγνωστικισμός - τα όρια της επιστήμης δεν περιέχουν την μεταφυσική. Τώρα αν χρησιμοποιείται η επιστήμη ως ΥΠΟκατάστατο του μεταφυσικού προβληματισμού από τον άνθρωπο, αυτό νομίζω είναι άλλο θέμα εξίσου μεγάλο.... Συνειρμικά νομίζω κανείς θα πρέπει να αναφερθεί και στον μηδενισμό... ο οποίος σύμφωνα με τον Χάιντεγκερ (και τον Γιανναρά) προϋπάρχει του αθεϊσμού... με λίγα λόγια αναπτύσσει την φράση του Νίτσε ότι εμείς σκοτώσαμε τον Θεό, καθώς ο Θεός έγινε νοητικό αντικείμενο της σκέψης και ζήτημα πεποιθήσεων...(βλέπε και όλη την φιλολογία της Απολογητικής...)

    Αναφορικά με τον καπιταλισμό κάπου είχα ακούσει ότι βασικό του στοιχείο ήταν και η προτεσταντική ηθική.... δυστυχώς δεν θυμάμαι κάτι άλλο πάνω σ' αυτό αλλά το καταθέτω ως πρόκληση...

    Τέλος ένα άλλο εξίσου ενδιαφέρον θέμα είναι με πιο τρόπο εισήχθη ο διαφωτισμός στον ελληνικό χώρο...

    Συγνώμη για τις σκόρπιες και σκέψεις που ίσως είναι και αρκετά απλοϊκές (ελπίζω όχι παραπλανητικές)...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  10. Ζητώ συγγνώμη, με καθυστέρηση είδα την απάντηση.
    Οι σκέψεις είναι σκόρπιες όπως και οι δικές μου. Δεν θα μπορούσαν να είναι και διαφορετικές, αφού σε λίγες γραμμές θίγουν ένα τεράστιο θέμα. Θα παρατηρήσω όμως, ότι επειδή όντως είναι δύσκολα τα θέματα, τείνουμε να τοποθετούμαστε με προκατασκευασμένα τσιτάτα ή με επιγραφικά "υπεράνω πάσης αμφιβολίας". Είναι όμως έτσι;

    Εξηγούμαι (όσο γίνεται)
    Στο τελευταίο του κομμάτι ο διαφωτισμός είναι έντονα επιθετικός, ωστόσο αυτό αποκρύπτεται. Ενδείξεις της απόκρυψης υπάρχουν και στα κείμενα (π.χ. Βολταίρος) και στην "αναπάντεχη" ένταση της γαλλικής τρομοκρατίας από το 1792 και στη δράση των μυστικών εταιριών (τόσο η Αμερικανική, όσο και η Γαλλική αλλά και η Ελληνική Επανάσταση δημιουργήθηκαν από τέτοιες). Όσο για το «κεφάλαιο»; Ξύνοντας ελαφρά τις πρώτες γραμμές, εμφανίζεται με τη μορφή ιδιωτικών τραπεζών να δανείζουν όχι μόνο τα παλαιά καθεστώτα (π.χ. Βρετανία, Αυστροουγγαρία, Γαλλία) αλλά και τα αναδυόμενα κράτη (Λ. Αμερική, Ελλάδα).

    Στο κομμάτι του 16ου-17ου αιώνα ο διαφωτισμός εμφανίζει αντίστοιχα χαρακτηριστικά: η επιστήμη και η "πρόοδος" εμφανίζονται αντάμα με την "ανεκτικότητα", την "ανεξιθρησκεία", τον "πουριτανισμό", οι διαφωτιστές συχνά έχουν στενή σχέση με την Εκκλησία, ενώ ο "καπιταλισμός" διανύει τα πρώτα διεθνιστικά του βήματα (κυρίως λόγω του Ν. Κόσμου που γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης από τον παλιό).
    Συνδετικό στοιχείο "διαφωτισμού" και "καπιταλισμού": η κοινοβουλευτική εκπροσώπηση. Ξεκινώντας από την Αγγλία του Κρόμγουελ, φτάνουμε στο 19ο αιώνα όπου επιβάλλεται το πακέτο "δανεισμός-κοινβούλιο".
    Όσο για την "αυθεντία": πόθεν πηγάζει η δυτική auctoritas και το αλάθητο του Πάπα; Πώς εξηγείται η σύγκρουση και ο διχασμός του χριστιανισμού σε όλη τη διάρκεια της ύστερης Ρωμαϊκής περιόδου που "περιέργως" ονομάστηκε "Βυζάντιο" και οι κάτοικοι αυτής "γραικοί";

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  11. Χαίρετε! Με την σειρά μου ζητώ συγνώμη για την καθυστέρηση αλλά δυστυχώς οι υποχρεώσεις δεν με άφησαν...
    Καταρχάς ευχαριστώ για την ενδιαφέρουσα απάντηση αν και φοβάμαι όπως ήδη σημειώσω πως δεν έχω μάλλον τα κατάλληλα εφόδια ώστε να συνεχίσω τον διάλογο. Πάντως υπάρχουν πολλοί λόγοι για να συνδέσει κανείς τον διαφωτισμό με την προτεσταντική ηθική και αυτή πάλι με τον καπιταλισμό όπως πρότεινε ήδη και ο Βέμπερ.... άσχετο αν πια ο νεοφιλελευθερισμός δεν έχει καμία ηθική. Κανείς μπορεί να δει σε όλα αυτά άλλωστε και κάποια ρήξη με την παράδοση και τις παραδοσιακές μορφές τις εξουσίας αλλά βέβαια αν και για πρώτη φορά έγινε αναφορά στα δικαιώματα του ανθρώπου (μεγάλο προ-πολιτικό επίτευγμα) ο κοινοβουλευτισμός δεν πλησίασε τον κοινοτισμό και την πραγματική δημοκρατία αλλά λειτουργεί ως σήμερα ως ένα υποκριτικό υποκατάστατό της.... Αλλά είναι αλήθεια πως οι σχηματοποιήσεις όντως δεν βοηθάνε πάντα... ιδιαίτερα αναφορικά με τον διαφωτισμό νομίζω οι εκφραστές του διέφεραν σε αρκετά θέματα και δεν υπήρχε κάποια συγκεκριμένη ιδεολογία που όλοι μοιράζονταν. Μάλιστα οι Έλληνες διαφωτιστές ήταν αρκετά ήπιοι με τον χριστιανισμό .. άλλο το ότι ο Κοραής αρνήθηκε σε μεγάλο βαθμό την παράδοση...και είχε τις δικές του ιδέες...
    Πάντως θα είχε μεγάλο ενδιαφέρον να αναλύσετε περισσότερο αυτά τα θέματα και στο πολύ ενδιαφέρον ιστολόγιό σας.

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Παρακαλώ αφήστε το δικό σας Σχόλιο ή Προβληματισμό!!