Ανιχνεύσεις - η «πολιτική» Αντιγόνη (Τζιφόπουλος, Ζωγραφίδης, π.Ν. Λουδοβίκος, Ανδρεάδης) [VIDEO]

Γυναικεία μορφή στο Θέατρο στην Μέριδα, Ισπανία. Φωτ.: α.α.

Σήμερα θα προσπαθήσουμε να «διαβάσουμε» την Αντιγόνη, αυτό το τόσο δυναμικό πρόσωπο που δεν δίστασε να εξεγερθεί ενάντια στην τυραννική εξουσία. Ένα πρόσωπο το οποίο αυτονομείται αγνοώντας τους ανθρώπινους νόμους του τυρράνου Κρέοντα, γιατί «ποτέ ο Δίας δεν τα χε αυτά κυρήξει», αλλά που στο τέλος σώζει με το θέλημά της την Πόλη.  Δεν μπορώ έτσι παρά να παραπέμψω στην ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα συζήτηση που έγινε στην εκπομπή Ανιχνεύσεις με τους  Γ. Τζιφόπουλο, Γ. Ζωγραφίδη, π.Ν. Λουδοβίκο και Γ. Ανδρεάδη για την Αντιγόνη του Σοφοκλή, όπως την βρήκα στο Αντίφωνο μαζί με ένα εξίσου ενδιαφέρον κείμενο του Γ. Ανδρεάδη. Στο τέλος παραθέτω την κινηματογραφική απόδοση της Αντιγόνης του Σοφοκλή με την Ειρήνη Παππά, τον Μάνο Κατράκη και την Μάρω Κοντού (1961) καθώς και σύνδεσμο με νεοελληνική απόδοση του κειμένου.

Αλλά, για όσους μπορεί να μην γνωρίζουν τον μύθο, πρωτα λίγα λόγια:

Η Αντιγόνη ήταν ένα από τα τέσσερα παιδιά του Οιδίποδα που απέκτησε με την Ιοκάστη, βασίλισσα της Θήβας, χωρίς να γνωρίζει ότι ήταν η φυσική μητέρα του. Τα άλλα παιδιά τους ήταν η Ισμήνη, ο Ετεοκλής και ο Πολυνείκης. Ο Οιδίποδας είχε καταραστεί τους γιους του να διαφωνήσουν για το μοίρασμα της κληρονομιάς και να αλληλοσκοτωθούν, επειδή είχαν παραβιάσει κάποιες διαταγές του.
Όταν ο Οιδίποδας ανακάλυψε την αλήθεια για την καταγωγή του αυτοεξορίστηκε και τα δύο αδέρφια συμφώνησαν να διακυβερνούν εναλλάξ ανά ένα χρόνο. Μετά το πρώτο έτος ο Ετεοκλής αρνήθηκε να δώσει το θρόνο στον Πολυνείκη και αυτός έφυγε από τη Θήβα, πήγε στο Άργος, όπου παντρεύτηκε την κόρη του βασιλιά Άδραστου και οργάνωσε εκστρατεία εναντίον της Θήβας. Η εκστρατεία απέτυχε και οι δύο αδερφοί σκοτώθηκαν σε μονομαχία. Το θρόνο πήρε τότε οΚρέων, αδερφός της Ιοκάστης, που διέταξε το πτώμα του Πολυνείκη να μείνει άταφο, επειδή πρόδωσε την πατρίδα του. 

Η Αντιγόνη γνωστοποιεί στην αδερφή της Ισμήνη ότι ο νέος βασιλιάς της Θήβας, ο Κρέοντας , πρόκειται να εκδώσει διαταγή με την οποία θα απαγορεύει την ταφή του αδελφού τους Πολυνείκη , γιατί τον θεωρεί προδότη της πατρίδας του, ενώ αντίθετα θα αποδώσει όλες τις απαραίτητες νεκρικές τιμές στον Ετεοκλή, τον άλλο της αδερφό ως υπερασπιστή της Θήβας . Ζητεί τη βοήθειά της να τον θάψει ,αλλά εκείνη αρνείται . Έτσι, η Αντιγόνη αποφασίζει μόνη της να εκτελέσει το χρέος της προς τον αδερφό της. Αφού συλλαμβάνεται επ’ αυτοφώρω από το φύλακα που φύλαγε το νεκρό σώμα του Πολυνείκη, οδηγείται στον Κρέοντα, που την καταδικάζει να περάσει την υπόλοιπη ζωή της σε υπόγεια σπηλιά. Μάταια ο γιος του προσπαθεί να τον μεταπείσει . Ακόμη κι όταν ο μάντης Τειρεσίας τον προειδοποιεί ότι η απόφασή του αυτή θα οδηγήσει στην καταστροφή τον ίδιο και την πόλη , εκείνος τον διώχνει βρίζοντας τον και αποκαλώντας τον αγύρτη. Αίφνης όμως, αντιλαμβάνεται το λάθος του και τρέχει να απελευθερώσει την Αντιγόνη ,για να προλάβει το μίασμα της πόλης. Είναι ωστόσο, ήδη αργά : η Αντιγόνη έχει κρεμαστεί μέσα στη σπηλιά και στα πόδια της κείτεται νεκρός και ο γιος του ο Αίμονας ,που ήταν ερωτευμένος μαζί της κι επρόκειτο να τη νυμφευθεί. Ο Κρέοντας παίρνοντας το γιο του στην αγκαλιά του επιστρέφει στην πόλη μοιρολογώντας τον . Εκεί πληροφορείται πως και η γυναίκα του η Ευριδίκη , έχοντας μάθει το χαμό του γιου της έχει αυτοκτονήσει μέσα στο παλάτι. Η τραγωδία τελειώνει με τον Κρέοντα μόνο του να θρηνεί τους νεκρούς του και την τραγική μοίρα του ζητώντας από το θάνατο να τον λυτρώσει.

από εδώ και εδώ

α.α.

Ανιχνεύσεις: Αντιγόνη (Τζιφόπουλος, Ζωγραφίδης, π. Λουδοβίκος) from Αντίφωνο (antifono.gr) on Vimeo.

Η πτώση αξιών, η περιρρέουσα πολιτική ατμόσφαιρα, η ανύπαρκτη σχέση δημοσίου και ιδιωτικού, η προσπάθεια ανάταξης της κοινωνίας αλλά και η εποχή, καλοκαίρι με τα φεστιβάλ του, καθιστούν νομίζουμε επίκαιρη μια συζήτηση στην εκπομπή "Αντιθέσεις" (19/7/2011) με αφορμή την τραγωδία του Σοφοκλή “Αντιγόνη”.
Τι μηνύματα ήθελε να διδάξει ο αρχαίος τραγικός με το έργο του και πως ερμηνεύθηκε διαχρονικά απο φιλοσόφους και ανθρώπους που εμβάθυναν στην αρχαία ελληνική γραμματεία; Συζητούν (Γ. Τζιφόπουλος, Γ. Ζωγραφίδης, π.Ν. Λουδοβίκος & Γ. Ανδρεάδης )

Μια σύνοψη των απόψεων του κ. Γιάγκου Ανδρεάδη

Η Αντιγόνη του Σοφοκλή, αυτή που γνωρίζουν οι περισσότεροι, γιατί υπάρχουν οι ρόλοι της Αντιγόνης στον Οιδίποδα επί Κολωνώ, στις Φοίνισσες, στην Αντιγόνη του Ευριπίδη και στους Επτά επί Θήβας, αν το φινάλε αυτού του έργου δεν είναι Αλεξανδρινή προσθήκη, η Αντιγόνη λοιπόν που γνωρίζουν οι περισσότεροι και που έχει στοιχειώσει το θέατρο και τον πολιτισμό μας είναι έργο άκρως πολιτικό. Εννοείται ότι άλλο το έργο Αντιγόνη και άλλο το πρόσωπο Αντιγόνη μέσα στο έργο. Όμως η επικίνδυνη γοητεία της Αντιγόνης έγκειται και στο ότι, όπως ο Άμλετ και ο Δον Κιχώτης το πρόσωπο ξεχειλίζει με την δύναμή του και μοιάζει όχι μόνο να οικειοποιείται το έργο ολόκληρο, αλλά και να πορεύεται σαν, τρόπον τινά, αυθύπαρκτο ον. Για να σκεφτούμε πρέπει να συλλάβουμε αυτή τη  τρομερή γοητεία αλλά, για να λειτουργήσουμε κριτικά, να της αντισταθούμε.Η Αντιγόνη, λοιπόν, είναι έργο πολιτικό γιατί η ελληνική τραγωδία είναι αδιανόητη χωρίς τον πολυεπίπεδο διάλογό της με την πόλιν: Η τραγωδία κοιτά τους θεούς με τα μάτια του πολίτη. Δεν απιστεί με την έννοια της μοντέρνας αθεϊας αλλά κρίνει τον ίδιο το θεό και τους χρησμούς του. Η Αντιγόνη όμως είναι πολιτικό έργο και διότι το συγκεκριμένο κείμενο κολυμπάει στους πολιτικούς όρους: Πόλις, πολίτης, δήμος  εύπολις, άπολις, τυραννίδα, κήρυγμα, στρατηγός, φυγάς ( πολιτικός εξόριστος ), πειθαρχία, αναρχία είναι λίγες μόνον από αυτές, που καθιστούν το έργο θεατρικό πολιτικό εγχειρίδιο.  Αλλά και το πρόσωπο Αντιγόνη γίνεται μέσα στην εξέλιξη του έργου άκρως πολιτικό. Στον στίχο 541 ( που ενέπνευσε την Αντιγόνη του Ανούιγ) η Αντιγόνη αγνοεί την έμμεση προσφορά του Κρέοντα να την αθωώσει και αποδεχόμενη την πράξη της μεταβαίνει από το πεδίο της οικογένειας ( θάβω τον αδελφό μου) σε αυτό της πολιτικής ( αψηφώ την τυραννία). Όλοι σχεδόν οι φιλόσοφοι και οι σκηνοθέτες από τον Χέγκελ μέχρι τον Χάϊντεγκερ και τον Καστοριάδη και από τον Μρέχτ ως το Λϊβιγκ Θήατερ συνέλαβαν το έργο και ως δραματική αντιπαράθεση της εξέγερσης προς το κράτος παίρνοντας οι ίδιοι θέση υπέρ των αντιμαχομένων πλευρών. Αλλά ο ελληνικός λαός το είδε το ίδιο πράγμα πιο απλά όταν σε ώρες σαν αυτή της Κατοχής ονόμασε τόσα κορίτσια Αντιγόνες.Αυτό από την άλλη πλευρά συνδυάζεται με το ότι το έργο είναι έργο βαθιά μυητικό. Ο Σοφοκλής, όπως πολλοί Αθηναίοι πολίτες, ήταν μύστης των Ελευσινίων, όπου λατρεύονταν η Περσεφόνη, η Δήμητρα και ο Πλούτων Διόνυσος και μάλιστα σε ένα απόσπασμά του μας λέει ότι όποιος μυηθεί δεν θα γνωρίσει θάνατο. Η Αντιγόνη δεν αποκαλείται συνεχώς άνους, αφρων και δεν συσχετίζεται με τις μαινάδες(τέταρτο στάσιμο) και με την Σεμέλη ( πέμπτο στάσιμο). Οι θεοί που στέκουν στο πλευρό της είναι ο Έρως, η Αφροδίτη και ο Διόνυσος και στην συνέχεια ( μετά την προσβολή του Κρέοντα στον Τειρεσία) όλοι οι θεοί του πάνω και του κάτω κόσμου. Η σχέση της Αντιγόνης με τον Διόνυσο ορίζει και τη σχέση με τον θάνατο. Για τον Ηράκλειτο ( απόσπασμα 15) ο Διόνυσος και ο Άδης είναι ένα. Η Αντιγόνη κινείται μεταξύ έρωτος και θανάτου. Ακριβέστερα όμως κινείται αν προσέξουμε το τελευταίο ( 5^ο ) χορικό εκ θανάτου προς ζωήν. Όπως και ο θάνατος του Ρωμαίου και της Ιουλιέτας κάνει για την σπαρασσόμενη Βερόνα, ο θάνατος της και ο νεκρικός γάμος της με τον Αίμονα ενώνει τα χωρισμένα κομμάτια της πόλης της Θήβας χαρίζοντάς της καινούρια ζωή.Αυτό το κορίτσι που νικά την τυραννία δεν μπορεί να αρέσει στον  νεοφιλελευθερισμό και την παγκοσμιοποίηση και στους ερμηνευτές που είναι αλλεργικοί στην εξέγερση. Γι αυτό, από τον Σηθ Μπενερντέτε μέχρι την Τζούντιθ Μπάτλερ προσπαθούν να την βγάλουν λεσβία, αιμομίκτρια, νεκρόφιλη. Ο Σεφέρης είδε τα πράγματα πιο απλά όταν έγραψε: Τραγούδησε μικρή Αντιγόνη, τραγούδησε. Ο τύραννος μέσα στον άνθρωπο έχει πέσει. Ένας ύμνος στο τρελό κορίτσι της ελευθερίας. Αραγε είναι παρούσα; Για μένα ναι. Αν κάνετε μια βόλτα στις πλατείες των αγανακτισμένων σαν το Σύνταγμα, πέρα από τις υπερβολές, τα λάθη, τις όποιες αστοχίες  θα δείτε το φάντασμα της Αντιγόνης να διαβαίνει.

Antigone (1961)

Watch Antigone in Entertainment  |  View More Free Videos Online at Veoh.com

Όλο το κείμενο της Αντιγόνης του Σοφοκλή με νεοελληνική απόδοση εδώ (μτφ. Δ. Σαρρού)