Πλέον θα μπορείτε να παρακολουθείτε το Ἀναγράφω και από την σελίδα του στο facebook

α.α.

Κυριακή 26 Φεβρουαρίου 2012

Η αποσήμανση των λέξεων, ασέλγεια εις βάρος της Κοινωνίας

Γ. Γαΐτης
«Μήγαρις ἔχω ἄλλο ᾽ς τὸ νοῦ μου, πάρεξ ἐλευθερία καἰ γλῶσσα;» αναρωτιόταν ο Ποιητής στο έργο «Διάλογος» του Δ. Σολωμού (που δυστυχώς δεν διασώζεται ολόκληρο). Ένα ερώτημα που γυρίζει στον καθένα σήμερα και μάλλον θέλει να μείνει καλλίτερα αναπάντητο μπροστά στο κενό που αφήνει μια πιθανή απάντησή του. Η ελευθερία δεν είναι παρά προϋπόθεση της γλώσσας και η γλώσσα προϋπόθεση της ίδιας της ελευθερίας, και έτσι, όπως γράφει ο Ποιητής, «ἀγκαλιασμέναις καὶ οἱ δύο θέλει προχωρήσουν εἰς τὸ δρόμο τῆς δόξας».

Έναν αιώνα αργότερα, ένας άλλος ποιητής, ο Πάνος Θασίτης, δυστυχώς ξεχασμένος και αυτός, έγραφε - με το ειρωνικό μειδίαμα μιας λύπης και συγκρατημένης οργής - για αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε σήμερα ως την πιο βαρβαρική υποταγή αυτής της χιλιόχρονης, πλούσιας και ελεύθερης γλώσσας...
Ἑλληνικὰ
«νηρόν» ὔδωρ μὴ ἔιπης, ἀλλὰ «πρόσφατον» «ἀκραιφνὲς» 
«συκχαίνομαι» τῷ ὄντι ναυτίας ἄξιον τοὔνομα,
 ἀλλ᾽ἔρεῖς «βδελύττομαι» ὡς Ἀθηναῖος... 
τὸ μὲν «μάγειρος» δόκιμον, τὸ δὲ «μαγειρεῖον» οὐκέτι,
 Φρύνιχος 200 μ.Χ.

Ὄχι φτωχός, ἀλλ᾽ἄπορος ἢ πιὸ καλὰ βιοπαλαίων 
ἢ ἐκεῖνο τὸ ἔξοχο, τὸ τέλειο, τ᾽ἀρνητικὸ μὴ πλούσιος ­– τὸ κυριολεχτικό. ­­– 
Οὔτε ψεύτης – ἀκούγεται ἄσχημα, ἔνοχλεῖ – 
ἀλλὰ μῆ λέγων τὴν ἀλήθεια – ὅλη,  
μὴ εὐθής, μὴ αὐθορμήτως ὅμιλώντας τέλος πάντων, 
ἢ – γιατὶ ὄχι; – και σκεπτικιστὴς 
καὶ τὸ πολύ-πολὺ καὶ μόνον ἐν ἐσχάτη ἀνάγκη, ἀνειλικρινής
Κι ἀντὶ τὸ βάρβαρο χυδαῖο κλέφτης 
ὄχι μὲ ἀπολύτως καθαρὰς τὰς χεῖρας, 
ὄχι – μὲ τ᾽αὐστηρὰ τ᾽ἀπόλυτα τὰ μέτρα, τἀ ἀπάνθρωπα στὸ κάτω-κάτω – 
ἀνιδιοτελήςὄχι ἀρνητής - ἀνθρώπινο – τῶν έγκοσμίων.

Τί πλοῦτο ἔχει ἡ γλώσσα μας. 
Τί θησαυρός αὐτὰ τὰ ἑλληνικά!


Δυστυχώς, οι λέξεις, τα όρια του κόσμου μας, φαίνεται να ήταν τα πρώτα σιωπηλά θύματα μιας βίας μακρόχρονης και αποκρουστικής, μιας βίας απότοκης μεγάλων εργατών ανελευθερίας, που δεν δίστασαν μέχρι σήμερα να απονοηματοδοτήσουν ακόμη και τις λέξεις  πατρίδα, δημοκρατία, παιδεία και να ασελγήσουν πάνω στο κορμί μιας όλο και πιο αδύναμης κοινωνίας.

Κάθε λέξη, ένας ήχος δίχως αυτόνομο νόημα, δεν είναι παρά ένα σύμβολο που μας παραδίνεται και εμπλουτίζουμε με τη συλλογική μας αναφορά στην εμπειρία, ένας φορέας πλούτου βιωματικού και διαχρονικού. Κάθε λέξη αποτελεί, μάλλον, την βάση όχι μόνο για να κοινωνούμε τις προσωπικές και μη εμπειρίες, τις σκέψεις και τις ιδέες, αλλά και βάση για την ελευθερία και την δυναμική της προσωπικής μας σκέψης. Άλλωστε, η γλώσσα για πολλούς φιλοσόφους είναι αναπόσπαστο μέρος της λογικής και η φθορά της πρώτης συνεπάγεται σχεδόν νομοτελειακά περιορισμό της τελευταίας. Το σημαντικό όμως είναι πως ο εκφυλισμός μιας γλώσσας, ιδιαίτερα μέσα από την σταδιακή αποσήμανση (ή και η οργουελική διαστροφή) των ίδιων των λέξεων πιθανώς απειλεί ευθέως, όχι μόνο τα άτομα, αλλά και την συνοχή της κοινωνίας από την στιγμή που χάνεται η κοινή βιωματική αναφορά, από την στιγμή που οι άνθρωποι καταδικάζονται σε μια συνεννόηση εξ αρχής υποτυπώδη και κατ᾽ ουσία χρηστική. 

Την ίδια στιγμή που «τα εθνικά σύνορα και η εθνική κυριαρχία περιορίζονται χάριν της ειρήνης, της ευημερίας και της ασφάλειας στην διευρυμένη Ευρώπη» όπως γνωστή πολιτικός ανακοίνωσε πριν λίγα χρόνια,  το επάγγελμα και η εργασία, στοιχεία βασικά της ανθρώπινης ζωής αλλά και ουσιώδη μέρη της προσωπικής ταυτότητας, μετονομάζονται σε απασχόληση, στην παράπλευρη και δίχως όρους συγκυριακή δουλειά/-εία προετοιμάζοντας μια νέα κουλτούρα. Η απόλυση ονομάζεται μη ανανέωση σύμβασης Ομοίως, η τιμωρία και η κοινωνικοποίηση παρα-νόμων χρεών μετονομάζεται σε λιτότητα με την εξ ορισμού αυτενοχοποίηση και την παραδοχή της υπαιτιότητας. Ο  θεωρούμενος «πολιτικός» λόγος ευτελίζει την γλώσσα σε καταναλωτικό προϊόν και οι λέξεις κενώνονται από κάθε σημασία ή νόημα που ανταποκρίνεται στις κοινές αναφορές. Η λέξη πατρίδα χάνει την νοηματική της υπόσταση και αναφέρεται πλέον σε ένα αόριστο ιδεώδες δίχως πραγματική αναφορά. Η δημοκρατία θυσιάζει την Δημο-κρατία στην θέση ενός φτιασιδωμένου ολοκληρωτισμού. Η παιδεία καταντά συνώνυμη έννοια της απομνημόνευσης και αφομοίωσης δεδομένων με σκοπό την επαγγελματική αποκατάσταση ενώ ο πολιτισμός, νόημα που προεκτείνεται σε κάθε πτυχή του τρόπου του βίου, περιορίζεται πλέον ως θεματική αρθρογραφίας για το κυριακάτικο περιοδικό. 

Η ταυτότητα του ατόμου αδυνατεί να προσδιοριστεί δίχως τις απαραίτητες έννοιες που νοηματοδοτούν τον βίο ενός ανθρώπου. Χώρος για τον Πολίτη πια δεν υπάρχει και ο κοινός νους δεν ακούγεται μέσα στον άσχημο θόρυβο των ταριχευμένων λέξεων, ένας θόρυβος που μας αποκόβει από κάθε δυνατότητα ουσιαστικής επικοινωνίας. Χάνουμε την γλώσσα μας, χάνουμε την ελευθερία μας. Το ερώτημα του Δ. Σολωμού μένει μετέωρο, ενδεικτικό μιας νέας Άλωσης.

α.α.


6 σχόλια:

  1. Πραγματικά εξαιρετική και πολύ ενδιαφέρουσα ανάρτηση όπου μας προβληματίζει πολύ !!!
    Μέσα σε λίγες μόνο γραμμές καταφέρνεις να αγγίξεις μεγάλα θέματα που ταλανίζουν τον σύγχρονο ελληνισμό όπως η δημοκρατία , η εθνική ταυτότητα , τα εθνικά σύνορα και η κυριαρχία , η παιδεία , η γλώσσα , η κουλτούρα κτλ. !!!
    Καλή συνέχεια και καλή Σαρακοστή !!!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Αγαπητέ ταξιδευτή σε ευχαριστώ πολύ για το ευγενικό σου σχόλιο. Νομίζω από την στιγμή που ξεκινάμε και προβληματιζόμαστε όλοι, ε, στο τέλος κάτι θα καταφέρουμε. Να έχουμε όλοι μας, λοιπόν, καλή (και ανήσυχη!) Σαρακοστή !

      Διαγραφή
  2. Πάντα η αρετή στην πολιτική λογαριάζεται λιγότερο από την πονηριά, ωστόσο ποτέ δεν ήταν τα πάντα επιτρεπτά. Οι καιροί αλλάζουν και τα παλιά μας παπούτσια πρέπει να αντικατασταθούν. Μέσα στις νέες αντιπαραθέσεις δυνάμεων, συμφερόντων, αξιών καλούμαστε να αγωνιστούμε, έτσι ήταν πάντα.
    Δεν χάνουμε τη γλώσσα μας, δεν χάνουμε την ελευθερία μας, δεν χάνουμε τίποτα όσο έχουμε τη δύναμη να διεκδικούμε, είναι απλά θέμα επιλογής και συνειδητοποίησης αυτής μας της ελευθερίας. Όσο για τον πολιτισμό αγαπητέ και ευαισθητοποιημένε α.α ,ένας χαμαιλέοντας μέσα στο άγριο περιβάλλον, ωστόσο οι πολιτισμικές εκφάνσεις που καθορίζουν κάθε κοινωνία δεν είναι μεγέθη αξιολογήσιμα και έτσι ίσως δεν κινδυνεύουν.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Αγαπητή athinastra ωραία αυτά που γράφεις και ιδιαίτερα γόνιμα και όντως έχει δίκιο να λές ότι είναι θέμα διεκδίκησης και αγώνα στο κάτω κάτω... αλλά νομίζω πως καμιά φορά και η συνειδητοποίηση αυτής της ελευθερίας είναι μερικώς εξαρτημένη και από άλλα πράγματα... όταν ζει κανείς σε μια κοινωνία που ο κοινός τρόπος του βίου - και η γλώσσα μέσα σε αυτά - δεν αναφέρεται σε προτεραιότητα για ελευθερία και αλήθεια, νομίζω είναι πιο δύσκολο (αλλά όχι ανέφικτο) για να δημιουργηθεί μια τέτοια αγωνιστική δυναμική ενάντια σε κάθε τέτοια εξάρτηση.
    Πάλι είναι αλήθεια πως ένας πολιτισμός, ένας τρόπος του βίου, δεν μπορεί να αναλυθεί σε μεγέθη αντικειμενικώς αξιολογήσιμα, αλλά πάλι νοιώθω πως αυτό δεν σημαίνει πως δεν "κινδυνεύει" να αλλοτριωθεί η μεταβληθεί, να αλλάξουν οι προτεραιότητες του (οι άξονες της πολιτιστικής δημιουργίας) σε κάτι άλλο ( ποιοτικά κατώτερο ή ανώτερο).

    Και ένα σχόλιο - δεν ξέρω αν είναι σχετικό ή άσχετο - που άκουσα τελευταία και μου έκανε μεγάλη εντύπωση αναφορικά με τις «αξίες» είναι ένας χαρακτηρισμός του Χάιντεγκερ (δυστυχώς δεν τον έχω διαβάσει) για αυτές ως «θετικιστικό υποκατάστατο της μεταφυσικής», ένα χρηστικό κατασκεύασμα δηλαδή που αποσκοπεί στην θεμελίωση κάποιας ηθικής (μέσα στον μηδενισμό). Και έχει ενδιαφέρον που όλοι μιλάμε για αξίες σήμερα ως κάτι το αντικειμενικά υπαρκτό....

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Κάτι δεν βγαίνει έτσι όπως το λέτε, από τη μια δηλαδή δέχεστε πως δεν μπορούν να αναλυθούν σε μεγέθη αξιολογήσιμα, από την άλλη αναφέρατε ποιοτικά ανώτερο ή κατώτερο...Για να διευκολύνω ίσως τοσυλλογισμό σας μα και για να γίνει πιο κατανοητή η δική μου τοποθέτηση, είναι άλλο οι πολιτισμικές εκφάνσεις ενός λαού και άλλο οι πολιτιστικές εκφάνσεις. Οι πολιτισμικές εκφάνσεις είναι εκείνες που δεν αξιολογούνται ως ανώτερες ή κατώτερες. Αντίθετα οι πολιτιστικές εκφάνσεις...

    Οι «αξίες» είναι ένα ζήτημα που απασχολεί τα διάφορα φιλοσοφικά συστήματα και γιατί όχι και εμάς ε;

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Έχετε κάποιο δίκιο αν και αναφέρθηκα σε «μεγέθη αντικειμενικώς αξιολογήσιμα», δηλαδή πιστεύω προσωπικά, για παράδειγμα, πως μια κοινωνία με προσωποκεντρικές/κοινωνιοκεντρικές προτεραιότητες υπερτερεί κατά τι σε σχέση με μία με ατομοκεντρικές. Τώρα οι πολιτιστικές εκφάνσεις (σε αυτές θα έβαζα τομείς όπως την τεχνολογία ή τα έθιμα) πάλι νομίζω κάποιες φορές μπορεί να υπάρχει κάποιου είδους μη αντικειμενικής αξιολόγηση και σε άλλες φορές όχι. Αλλά πάντα δεν θα είναι αντικειμενική καθώς τα κριτήρια τίθενται με βάση κάποιο πολιτιστικό πλαίσιο...για άλλους μπορεί να είναι κριτήρια χρηστικότητας και για άλλους νοήματος ζωής. Πιθανώς η εκφραστική μου με προδίδει μα και άλλωστε πρέπει να τονίσω πως όλα αυτά είναι μονάχα κάποια ερασιτεχνικά σχεδιάσματα... και ελπίζω να μην περιπλέκω τα πράγματα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Παρακαλώ αφήστε το δικό σας Σχόλιο ή Προβληματισμό!!