Κοινοτισμός, Μια αίγλη φωτός! - [2] Στοιχεία της ελληνικής και διεθνούς εμπειρίας

Τα Αμπελάκια

Ο κοινοτισμός δεν είναι μια καινούργια ιδέα και αν μπορεί σήμερα να φαντάζει ή να ηχεί ως κάτι το ουτοπικό ή το ξένο, η ιστορία ιδιαίτερα και με το παράδειγμα των Αμπελακίων, μπορεί να δείξει ότι ακόμη και σήμερα θα μπορούσε να να αποτελέσει μια εναλακτική αλλά και πραγματοποιήσιμη πρόταση. Έτσι σήμερα το δεύτερο μέρος του αφιερώματος της εφημερίδας Μακεδονία, Κοινοτισμός, Μια αίγλη φωτός
Εδώ θα βρείτε το πρώτο μέρος .

α.α.

Στοιχεία της ελληνικής και διεθνούς εμπειρίας

του Σπύρου Κουτρούλη*

Αν η ιστορία λειτουργούσε με κάποιες ανυπέρβλητες νομοτέλειες, τότε θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι ο “Καποδίστριας” και ο “Καλλικράτης” βάζουν οριστικά ταφόπλακα σε μια παράδοση κοινοτισμού, αυτοδιαχείρισης, συνεργατισμού και άμεσης δημοκρατίας που υπήρχε σε κάθε περίοδο της ιστορικής πορείας του ελληνισμού.
Χάρις στις μελέτες του Κ. Καραβίδα, του Ν. Μαλούχου, του Ι. Δραγούμη, του Δ. Δανιηλίδη, του Κ. Παπαρρηγόπουλου, του Ν. Μοσχοβάκη του Ν. Πανταζόπουλου γνωρίζουμε με βεβαιότητα τους τρόπους που εμφανίστηκε στην αθηναϊκή δημοκρατία, στο Βυζάντιο και την Τουρκοκρατία(1)
Η γενική συνέλευση των πολιτών και όχι οι αντιπρόσωποί τους είναι η πηγή της εξουσίας. Μορφές κοινοτικού συνεργατισμού και όχι αυθεντικά καπιταλιστικές σχέσεις εμφανίστηκαν επίσης σε ολόκληρη την ορθόδοξη-σλαβική Ανατολή. Έτσι ίσως εξηγείται γιατί κάποιοι στοχαστές σαν τον Δραγούμη και τον Καραβίδα πίστευαν -κατά το παράδειγμα του Ρήγα- στη βαλκανική ομοσπονδία και στη στενή συνεργασία με τη Ρωσία.

Γιάννης Ρίτσος - Ύσταστος Οβολός

Ζωγραφική σε πέτρα του Γ. Ρίτσου

Μια μικρή αλλαγή σχεδίων για σήμερα κυνηγόντας τις εξελίξεις με έναν άλλο τρόπο, και έτσι ένα ακόμη ποιήμα εξαιρετικά αφιερωμένο στην επικαιρότητα:

Ο Ύστατος Οβολός

Κοινοτισμός, Μια αίγλη φωτός! - [1] Εισαγωγή

Με αυτήν την ανάρτηση, θέλω να εγκαινιάσω την παρουσίαση μιας σειράς άρθρων για τον κοινοτισμό, δηλαδή το κοινωνικοπολιτικό σύστημα οργάνωσης των μελών μιας κοινωνίας σε κοινότητες, ομάδες, ένα άθλημα το οποίο γέννησε και γεννήθηκε στις Πόλεις-Κρατη, εξυμνήθηκε μαζί με (άμεση) Δημοκρατία της Αθήνας και συνέχισε να αποτελεί σημείο αναφοράς και τρόπος ζωής των Ελλήνων μέχρι την οργάνωση του Ελληνικού κράτος κατά μίμηση αυτών της Ευρώπης, οποτε και άρχισε να σβήνει...

Νομίζω πως αξίζει κανείς, καθώς πορεύεται μέσα στις ιδέες που θα παρουσιαστούν, να διερωτηθεί, να αναρωτηθεί, για το κατά πόσο οι ιδέες αυτές είναι επίκαιρες και για το αν θα μπορούσαν να γεννήσουν προτάσεις για την λύση του σημερινού αδιεξόδου. Ευελπιστώ να αποτελέσουν τροφή για γόνιμη σκέψη.

Δανείζομαι τα κείμενα αυτά από το  εξαιρετικό αφιέρωμα της εφημερίδας "Μακεδονία της Κυριακής"

Υπογραμμίσεις δικές μου. 


ΥΓ με αφορμή τον πίνακα του Θεόφιλου, τον οποίο και επέλαξα συνειδητά για την παρουσίαση αυτού του θέματος: Αξίζει κανείς να παρατηρήσει πως η ομαδικότητα και η ζωτική ανάγκη (και) των Ελλήνων για κοινωνία πέρασε ακόμη και στους παραδοσιακούς χορούς,  όπου εκφράστηκε με το κράτημα των χεριών και τον κοινό βηματισμό. Κανείς μπορεί να πει πολλά αναλύοντας τους και ίσως υπάρξει θέμα μελλοντικής ανάρτησης 

α.α

“Μοι φαίνεται ως μία αίγλη φωτός, εν φαεινόν βήμα, εν εύηχον κήρυγμα προόδου, ευημερίας και αλληλεγγύης μεταξύ των ανθρώπων”! Με αυτά τα γεμάτα ενθουσιασμό και από καρδιάς λόγια ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης χαιρετίζει το 1908 την ίδρυση συνεταιρισμού άρτι συσταθείσας κοινότητας, προλογίζοντας το καταστατικό της.

Το νηπενθές

Τα μάτια μου ανοίγω

μα ασφυκτιά η καρδιά μου,

το φως, φωνές που φεύγουν και χάνονται

μα που τις σάρκες σκίζουν

Προβληματισμός στα σχόλια του Παπαδιαμάντη - Γιατί επιμένουμε στα λάθη μας ;

Στην προηγούμενη ανάρτηση,  Παπαδιαμάντης - "Τα ερείπια τα έπλασαν οι ανίκανοι κυβερνήται", μετά την διαπίστωση πολλών ομοιοτήτων μεταξύ των τελών του 19 αι. και της σημερινής πολιτικής κατάστασης, κατέθεσα το ερώτημα για την παράδοξη επιμονή στα λάθη μας. Επιτρέψτε μου λοιπόν να αποπειραθώ να δώσω την προσωπική μου ταπεινή άποψη/απάντηση, ανοιχτή βέβαια σε καθε κριτική. 

Παπαδιαμάντης - "Τα ερείπια τα έπλασαν οι ανίκανοι κυβερνήται"

Ο Παπαδιαμάντης, ένας από τους μεγάλους Έλληνες Λογοτέχνες, ο «Άγιος των Γραμμάτων», πάντα ασκούσε κριτική για την κοινωνία, το κράτος, τους πολιτικούς, με ένα καυστικό και ιδιαίτερο ύφος. Έτσι δεδομένου και του γεγονότος ότι τα προβλήματά μας είναι διαχρονικά, δεν είναι άξιο απορίας πως «ο πολιτικός λόγος του για τους εμπόρους των εθνών, για τους ανάλγητους κι ανεύθυνους πολιτικούς μας είναι επίκαιρος όσο ποτέ». Μάλιστα για αυτό τον λόγο έπεσε και θύμα...«κοπτοραπτικής»! (περισσότερα για αυτό εδώ).

Έτσι πιστεύω αξίζει να δούμε κάποια δείγματα του πολιτικού του λόγου, που αν ξεχάσει κανείς πως διατυπωθηκαν πριν από έναν αιώνα, είναι σαν να αναφέρονται στο σήμερα. Αντιγράφω από άρθρο του Γ. Βιδάλη στην Ελευθεροτυπία (σε πλάγια το άρθρο, οι υπογραμμίσεις δικές μου):

Γιάννης Ρίτσος - «Ο Επαναστάτης» [Ποίημα & Video]

Ζωγραφική σε πέτρα του Γ. Ρίτσου

Από το ψηφιακό αρχείο της ΕΡΤ κλέβω σήμερα - περισσότερο ως απάντηση στην χθεσινή ανάρτηση, ένα μικρού μήκους ντοκυμαντέρ για τον Γιάννη Ρίτσο, «τον ποιητή της Ρωμιοσύνης», ο οποίος «αυτοβιογραφείται, μεταφέροντας μνήμες από τα παιδικά του χρόνια, τη ζωή, την εξορία του και αναλύοντας το ποιητικό και εικαστικό έργο του.

[...]Κατά τη διάρκεια της εκπομπής ο Γιάννης Ρίτσος διαβάζει το Ποίημα «Ο Επαναστάτης» από τη συλλογή «Τα Αρνητικά» και αποκαλύπτει αξιόλογα δείγματα της εικαστικής του τέχνης».

Το Ντοκυμαντέρ «Γιάνης Ρίτσος, Ποίηση και Εικόνα» θα το βρείτε ολόκληρο ΕΔΩ ( http://www.ert-archives.gr/V3/public/pop-view.aspx?tid=68575&tsz=0&act=mMainView )

Αλλά πιστεύω θα ήταν λάθος να μην σταθούμε λίγο σε αυτό το τελευταίο ποίημα. Αναγράφω:

Κώστας Βάρναλης - Οι Μοιραίοι

Για σήμερα ένα απο τα πιο γνωστά ποίηματα του Βάρναλη, αλλά δανείζομαι πρώτα λίγα λόγια απο τον Ι. Μ. Παναγιωτόπουλο:
«Το πιο γνωστό από τα ποιήματά του [Βάρναλη], ας το ξαναπούμε, «οι μοιραίοι», είναι ένα σιγαλόφωνο παράπονο μια θλίψη για τη ζωή την αζώτητη της φτωχολογιάς. Μισούσε το στόμφο. Και, φυσικά, και το στερνό ψίχουλο της μεταφυσικής. Είχε στυλωμένα τ’ αυτιά του (κι ήταν τόσο βαρήκοος που συχνά τον απέλπιζε το συνομιλητή του), ολάνοιχτα τα μάτια του στα μηνύματα των καιρών. Ήταν ένας συνειδητός άνθρωπος κι ένας συνειδητός μεροκαματιάρης του πνεύματος. Δεν αγαπούσε τις αβεβαιότητες και τις εκκρεμότητες που δημιουργούν οι νεφελοκοκυγίες στ’ ακοίμητα πνευματα» (Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος, «Συντομογραφία του Βάρναλη» , Νέα Εστία, Χριστούγεννα 1975, σελ 17)

Περιοδικό «Manifesto» - «Λόγος ακέραιος νεανικής ωριμότητας»

Επιτρέψτε μου να αναδημοσιευσω έναν σχολιασμό από το περιοδικό «Manifesto» – Πολιτική / Πολιτισμός όπως τον βρήκα σε ανάρτηση στην ιστοσελίδα του κ. Γιανναρά, από 'που και ο τίτλος, και να ζητήσω έτσι να αφιερώσετε λίγα λεπτά.
Προσωπικά σε αυτό το κείμενο δεν έχω πολλά να προσθέσω, μονάχα μπορώ να πω πως αυτή η κρίση που ζούμε (πόσο μπορεί να έχουμε κουραστεί να ακούμε αυτή την λέξη; ) είναι μια μεγάλη ευκαιρία να βγούμε έστω και για πρώτη φορά λίγο από τον εαυτό μας, ως άτομα, ως πολίτες, ως κοινωνία, και να προσπαθήσουμε όσο μπορούμε να αντικρίσουμε την κατάστασή μας. Είναι όντως ώρα αυτοκριτικής και αυτογνωσίας....

Ρήγας Φεραίος - Νέα Πολιτική Διοίκησις

Τώρα τελευταία με την αυξανόμενη και δίκαιη αγανάκτηση του κόσμου προς το υπάρχον πολιτικό σύστημα παρατηρώ μια τάση απόρριψης μαζί με τους φορείς των θεσμών, και των ίδιων τον θεσμών και πολλές φορές μακρολογίες (σελίδων επί σελίδων) με προτάσεις για το πιο θα είναι το ιδανικό πολιτικό σύστημα, τι είδους θεσμοί θα πρέπει να τεθούν, νέα συντάγματα και αναλύσεις για το πως θα καταφέρουμε πολλές φορές να επιτύχουμε την άμεση δημοκρατία όπως αυτή υπήρξε κατά τον Χρυσό Αιώνα του Περικλή (που βέβαια διήρκεσε πολύ λιγότερο από 100 χρόνια αλλά όντως έθεσε τον πήχη για όλη την ανθρωπότητα). 

Αλλά αν και δεν είμαι πολιτικός επιστήμονας πολλές φορές διακρίνω ιδέες περισσότερο ουτοπικές και λιγότερο ρεαλιστικές. Εγώ δεν είμαι αρμόδιος για να κρίνω τέτοιες προσπάθειες αλλά μπορώ να πω πως παρατηρώ μια απουσία διερώτησης για τα σημερινά δεδομένα, για την διαφορά των μεγεθών, για  την απαραίτητη ιεράρχηση των κοινωνικών αναγκών ( τι προέχει σε μια κοινωνία; Η απόκτηση του πλούτου ή αναζήτηση της αλήθειας; ) αλλά και των θεσμικών αντιβάρων που απαιτούνται για την επιτυχία ενός τέτοιου πολιτικού συστήματος. 

Πρέπει να σημειώσω βέβαια, για να μην παρεξηγηθώ, πως τέτοιες προσπάθειες δείχνουν ελπιδοφόρα σημάδια υγιούς σκέψης και δημιουργικότητας καθώς και μπορούν να θέσουν ένα καρποφόρο περιβάλλον για συζητήσεις και διάλογο, αλλά φοβάμαι πως κάποιες φορές απλά κατατίθενται ως περήφανοι μονόλογοι. 

Ανεξάρτητα πάντως με όλα αυτά, δράττω την ευκαιρία για να παραθέσω κάποια αποσπάσματα από το Έργο "Νέα Πολιτική Διοίκησις" του Ρήγα Φεραίου ή Βελεστινλή, ενός ανθρώπου που όπως αναφέρει ο Γιώργος Καραμπελιάς με αφορμή το βιβλίο του Η ανολοκληρωτη επανάσταση του Ρήγα Βελαστινλή  υπήρξε η "εμβληματικότερη μορφή της νεώτερης ελληνικής ιδεολογίας, εξ αιτίας ακριβώς της μοναδικής του

«Ο Παπαλάγκι»

Θα ήθελα να σας παρουσιάσω τις σκέψεις ενός «άγριου» φύλαρχου από το νησί Τιαβέα του Ειρηνικού, οπως τις κατέγραψε ο Erich Scheurmann, ένας Γερμανός λογοτέχνης ο οποίος επισκέφτηκε κατά την δεκαετία του 1920 τους Σαμόα, τότε μια γερμανική αποικία. Ο ίδιος ισχυρίστηκε πως ήταν αυθεντικοί λόγοι του φυλάρχου Τουιάβιι ο οποίος επισκέφτηκε την Ευρώπη για να μιλήσει για τον "Παπαλάγκι" ( ή Παπαλάνγκι που σημαίνει λευκός) στην φυλή του. Βέβαια πλεον αυτοί οι λόγοι θεωρούνται φανταστικοί αλλά παρόλα αυτά έχουν μεγάλη αξία καθώς παρουσιάζουν με μια άλλη οπτική τον Δυτικό πολιτισμό.

Θα ήταν λάθος βέβαια κατ᾽εμέ να εκλάβει κανείς όλα αυτά ως μια πρόταση για επιστροφή σε πρώιμες ή πρωτογονικές μορφές του πολιτισμού και της τεχνολογία, μια πρόταση οπισθοδρομισμού και δαιμονοποίησης της τεχνολογίας και των τεχνολογικών επιτευγμάτων. Αντίθετα θα πρότεινα την ανάγνωση των παρακάτω αποσπασμάτων με στόχο τον προβληματισμό για το κατα ποσο η περιπλοκότητα του σημερινού μας πολιτισμού μας εξυπηρετεί ή τελικά αν μας σέρνει και αιχμαλωτίζει. 

Martin Niemöller - [Στην αρχή ήρθαν...]

Ο Μάρτιν Νίμελερ (Martin Niemöller, 1892 –1984) ήταν ένας Γερμανός λουθηρανός πάστορας και αντι-ναζί θεολόγος, γεννημένος στο Lippstadt της Γερμανίας ο οποίος έγινε γνωστός για κάποιο απόσπασμα λόγων του το οποίο αργότερα παρουσιάστηκε και ως ποίημα. Ένα ποίημα το οποίο σχολιάζει την (πολιτική) απάθεια της «σιωπηλής πλειοψηφίας» την εποχή του Γ' Ράιχ.  Αν και η αρχική του μορφή δεν είναι γνωστή καθώς και υπήρξαν πολλές παραφράσεις, το παρακάτω κείμενο είναι η πιο διαδεδομένη μορφή του και την οποία προτιμά και ο ίδιος ο Νίμιλερ, όπως αποκρίθηκε  μετά από σχετική ερώτηση για αυτό πολλά χρόνια αργότερα. 

Ανιχνεύσεις [VIDEO] - Ελλάδα και Δύση: Άσκηση Προβληματισμού στους όρους Έθνος, Κράτος, Δημοκρατία

Πίστευω πως παρ' όλες τις εκτενείς αναλύσεις και τις κρίσεις στην οικονομία, στην πολιτική σπάνια κανείς κάνει ένα βήμα πίσω να δει, να διερευνήσει, να προβληματιστεί πάνω στα βαθύτερα αίτια των γεγονότων, στην δομή και στις δυναμικές που αναπτύσσονται σε μια κοινωνία.... έχει αναρωτηθεί κανείς σε τι βάσεις, σε τι αρχές δομήθηκε ολόκληρο το Ελληνικό Κράτος και πολιτικό σύστημα και αν αυτό έχει να κάνει με αυτό που ζούμε σήμερα; την κρίση ταυτότητάς μας;

Αυτή η εκπομπή είναι μια ευκαιρία για να προβληματιστεί κανείς πανω σε όλα αυτά αλλά και στην σχέση της Ελλάδας με την Δημοκρατία διαχρονικά. Τι λείπει; Τι χρειάζεται

Κ. Π. Καβάφης - Εν μεγάλη Eλληνική αποικία, 200 π.X.

Άλλο ένα τρομακτικά επίκαιρο ποιημα από τον Αλεξανδρινό το οποίο γραφτηκε το 1928, μόνο επιτρέψτε μου να αλλάξω λίγο τον τίτλο....

Εν μεγάλη Ελληνική (;) αποικία 2011 μ.Χ.

Ότι τα πράγματα δεν βαίνουν κατ’ ευχήν στην Aποικία
δεν μέν’ η ελαχίστη αμφιβολία,
και μ’ όλο που οπωσούν τραβούμ’ εμπρός,
ίσως, καθώς νομίζουν ουκ ολίγοι, να έφθασε ο καιρός
να φέρουμε Πολιτικό Aναμορφωτή.

Χ. Γιανναράς - Άσκηση προβληματισμού: "Kάλλιον αφτιασίδωτη υποτέλεια"

Σημείωση α.α.: Η σημερινή ανάρτηση δεν είναι ένα ποίημα αλλά ένα άρθρο του κ. Χ. Γιανναρά. Παρα ταύτα απαιτεί την ίδια κριτική ενασχόληση και κυρίως προβληματισμό για τον ίδιο τον Ελληνισμό που φαίνεται πως άρχισε να αργοπεθαίνει μετά την επίσημη χωρική οριοθέτησή του και την αδιαφορία για κάθε τι ελληνικό πέρα από αυτά τα σύνορα, μάλλον σαν ένας αετός μέσα σε ένα κλουβί. Πιστεύω πως αυτό το άρθρο δεν πρέπει κανείς να το διαβάσει ως μια πρόταση πράξης όπως προειδοποιεί και ο ίδιος ο Χ. Γιανναράς αλλά ως μια άσκηση προβληματισμού, ως ένα ερώτημα για το μέλλον.

Προειδοποίηση ευχετική, για την αποφυγή χιλιοειπωμένων εξηγήσεων (και παρεξηγήσεων): H σημερινή επιφυλλίδα είναι αυστηρώς ακατάλληλη για ιδεολόγους εθνικιστές – οπαδούς του «ελληνοχριστιανισμού» του κοραϊσμού, του «εκσυγχρονισμού» ή όποιους άλλους. Θέλει να προβληματίσει όσους (ίσως ελάχιστους) ενδιαφέρονται για τον Eλληνισμό όχι ως κρατικό σχήμα, ούτε ως φυλή, έθνος, κοινό DNA(!) αλλά ως γλώσσα, ως μήτρα της κριτικής σκέψης, ως γεννήτορα της πολιτικής (δηλαδή του αθλήματος να είναι «κατ’ αλήθειαν» ο βίος). Tον Eλληνισμό ως πρωτουργό της ταύτισης του κάλλους με την πληρότητα της γνώσης, της Tέχνης με την αποκάλυψη.

Tο σενάριο το αυστηρώς ακατάλληλο για ιδεολόγους (άσκηση προβληματισμού και όχι ακόμα πρόταση πράξης) συνοψίζεται στην παιγνιώδη υπόδειξη που είχε κάποτε τολμήσει ο Mάνος Xατζιδάκις: «Nα φέρουμε τους Eυρωπαίους να μας κυβερνήσουν, ώστε να μπορέσουμε εμείς να ασχοληθούμε με τα ουσιώδη». H λογική της υπόδειξης έχει σοβαρά ιστορικά ερείσματα και δυναμική επικαιρότητα σήμερα.

Γ. Ρίτσος - 18 λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας

Μια οδυνηρή διαπίστωση που μπορεί κανείς να κάνει αυτές τις μέρες είναι πως η Ιστορία πολλές φορές κάνει κύκλους.... μια διαπίστωση που έρχεται σαν μια ειρωνική και τραγική απόληξη των παθών μας. Ίσως η ανικανότητα να μην βλέπουμε κοντόφθαλμα να έχει να κάνει με αυτό που οι αρχαίοι ονόμαζαν "θόλωμα του νου", ἂτη, η λογική συνέπεια της ὓβρεως. Το τι συμβαίνει θα το δείξει μαλλον η Ιστορία όμως....

Έτσι λοιπόν αν στην χούντα, την τόσο καμουφλαρισμένη (μέχρι πρότινος τουλαχιστον) αυτή που ζούμε, φέρνα με ξανά στην ζωή τον Γ. Ρίτσο, θα μας απαντούσε με τα ίδια λιανοτράγουδα που έγραψε το 1968: 

Κ. Π. Καβάφης - Τείχη

Νοιώθω μεγάλη ανάγκη, μετά από κάποιους μήνες σιωπής,  να ανα-γράψω ένα  ποίημα που γράφτηκε πριν από ένα και αιώνα από τον μεγάλο Αλεξανδρινό αλλά που παραμένει τόσο  ζωντανό και επίκαιρο που αξίζει κανείς να προβληματιστεί ιδιαίτερα όχι τόσο για τα τείχη που όλοι βλέπουμε σήμερα αλλά για το πως "ανεπαισθήτως μ[ας] εκλεισαν από τον κόσμο έξω"...


Χωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ
μεγάλα κ’ υψηλά τριγύρω μου έκτισαν τείχη.

Και κάθομαι και απελπίζομαι τώρα εδώ.
Άλλο δεν σκέπτομαι: τον νουν μου τρώγει αυτή η τύχη·

διότι πράγματα πολλά έξω να κάμω είχον.
A όταν έκτιζαν τα τείχη πώς να μην προσέξω.

Aλλά δεν άκουσα ποτέ κρότον κτιστών ή ήχον.
Aνεπαισθήτως μ’ έκλεισαν από τον κόσμον έξω


(Από τα Ποιήματα 1897-1933, Ίκαρος 1984)