 |
| Τα Αμπελάκια |
Ο κοινοτισμός δεν είναι μια καινούργια ιδέα και αν μπορεί σήμερα να φαντάζει ή να ηχεί ως κάτι το ουτοπικό ή το ξένο, η ιστορία ιδιαίτερα και με το παράδειγμα των Αμπελακίων, μπορεί να δείξει ότι ακόμη και σήμερα θα μπορούσε να να αποτελέσει μια εναλακτική αλλά και πραγματοποιήσιμη πρόταση. Έτσι σήμερα το δεύτερο μέρος του αφιερώματος της εφημερίδας Μακεδονία, Κοινοτισμός, Μια αίγλη φωτός
Εδώ θα βρείτε το πρώτο μέρος .
Εδώ θα βρείτε το πρώτο μέρος .
του Σπύρου Κουτρούλη*
Αν η ιστορία λειτουργούσε με κάποιες ανυπέρβλητες νομοτέλειες, τότε θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι ο “Καποδίστριας” και ο “Καλλικράτης” βάζουν οριστικά ταφόπλακα σε μια παράδοση κοινοτισμού, αυτοδιαχείρισης, συνεργατισμού και άμεσης δημοκρατίας που υπήρχε σε κάθε περίοδο της ιστορικής πορείας του ελληνισμού.
Χάρις στις μελέτες του Κ. Καραβίδα, του Ν. Μαλούχου, του Ι. Δραγούμη, του Δ. Δανιηλίδη, του Κ. Παπαρρηγόπουλου, του Ν. Μοσχοβάκη του Ν. Πανταζόπουλου γνωρίζουμε με βεβαιότητα τους τρόπους που εμφανίστηκε στην αθηναϊκή δημοκρατία, στο Βυζάντιο και την Τουρκοκρατία(1)
Η γενική συνέλευση των πολιτών και όχι οι αντιπρόσωποί τους είναι η πηγή της εξουσίας. Μορφές κοινοτικού συνεργατισμού και όχι αυθεντικά καπιταλιστικές σχέσεις εμφανίστηκαν επίσης σε ολόκληρη την ορθόδοξη-σλαβική Ανατολή. Έτσι ίσως εξηγείται γιατί κάποιοι στοχαστές σαν τον Δραγούμη και τον Καραβίδα πίστευαν -κατά το παράδειγμα του Ρήγα- στη βαλκανική ομοσπονδία και στη στενή συνεργασία με τη Ρωσία.
Από όλους τους μελετητές ο Κ. Καραβίδας ξεχωρίζει γιατί χειρίστηκε με επιτυχία ένα τεράστιο πρωτογενές υλικό, ώστε να είναι σε θέση να βγάλει τα αναγκαία συμπεράσματα και να μπορεί να συνδέσει το Είναι με το Δέον. Ό,τι στον Ι. Δραγούμη παρουσιάζεται ενορατικά και ποιητικά, στον Κ. Καραβίδα θεμελιώνεται σε μια εξονυχιστική πραγματολογική ανάλυση. Ο Ν. Πανταζόπουλος, ως ιστορικός του Δικαίου, κατάφερε να αποκαλύψει με πολύ συγκεκριμένο τρόπο πώς η απόρριψη του εθιμικού δικαίου ως πηγής του Δικαίου από το ελληνικό κράτος, είχε αρνητικές επιδράσεις στον κοινοτικό συνεργατισμό.
Ευτυχώς όμως η ιστορία λειτουργεί και με το απρόοπτο και το απρόβλεπτο, ώστε, όταν οι καιροί το επιβάλουν, τότε και πάλι θα ανακαλύψουμε την αναγκαιότητα του κοινοτισμού.
Κοινότητα, ελβετικό μοντέλο και Κ. Μαρξ
Ενδιαφέρον επίσης είναι ότι, κάτω από πανίσχυρα και δεσποτικά κράτη εμφανίστηκαν κοινωνικές συσσωματώσεις όπως η κοινότητα, η ζάντρουγκα, το μιρ, η όμπτσινα, το αρτέλ, που συνιστούσαν μορφές κοινωνικής αυτονομίας. Ο κοινοτισμός συνεπώς μπορεί να υπάρξει χωρίς κράτος (σχεδόν όλοι οι αναρχικοί είναι κοινοτιστές), με ένα δεσποτικό κράτος, αλλά και με ένα δημοκρατικό κράτος που σέβεται την ετερότητα.
Μια χώρα όπου διασώζεται ο κοινοτισμός και όπου διενεργούνται συχνότατα δημοψηφίσματα και γενικές συνελεύσεις των κατοίκων κάθε κοινότητας, οι αποφάσεις των οποίων είναι δεσμευτικές, είναι η Ελβετία. Θεμελιωτής του ελβετικού συστήματος κοινοτισμού και άμεσης δημοκρατίας υπήρξε ο Ι. Καποδίστριας. Οι δικοί μας θαυμαστές της Δύσης δεν βρήκαν τίποτε ελκυστικό στο ελβετικό παράδειγμα και γι’ αυτόπροτίμησαν να δημιουργήσουν έναν ολιγαρχικό και τελικά αντιδημοκρατικό - φεουδαρχικό κοινοβουλευτισμό.
Ο Μαρξ σε επιστολή του προς τους ρώσους οπαδούς του Μιχαηλόφσκι και Βέρα Ζάσουλιτς τους συμβουλεύει να ακολουθήσουν τη ρώσικη παράδοση του κοινοτισμού, διότι αυτός θα είναι ο γρηγορότερος και ο ασφαλέστερος δρόμος για να φτάσουν στον σοσιαλισμό.
Βέβαια οι επίγονοί του έχτισαν ένα ολοκληρωτικό κράτος, που ουσιαστικά διέλυσε, αντί να αξιοποιήσει, τη ρώσικη κοινοτική παράδοση, με τα γνωστά πλέον αποτελέσματα.
Ελληνική παράδοση κοινοτισμού
Στον ελληνικό χώρο υπάρχουν μαρτυρίες (μία από αυτές είναι του Κ. Καραβίδα) ότι γενικές συνελεύσεις των κατοίκων των κοινοτήτων διενεργούνταν τουλάχιστον μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα. Από τις αρχές του 16ου αιώνα δημιουργούνται κοινοτικές εταιρείες σε περιοχές όπως η Φιλιππούπολη, τα Μαδεμοχώρια, η Καλαρρύτη, το Συρράκο, η Χίος, οι Κυδωνιές. Στην Ύδρα, στις Σπέτσες και στα Ψαρά κάθε ναύτης είχε εταιρικό μερίδιο στο πλοίο ή στο φορτίο. Σε όλες τις κοινότητες διενεργούνταν εκλογές συνήθως δύο φορές τον χρόνο, του Αγίου Δημητρίου ή και του Αγίου Γεωργίου. Ένα πρόσθετο ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι οι ελληνικές κοινότητες, επειδή ζούσαν σε εχθρικό κράτος, φυσικό ήταν να μην περιμένουν από αυτό κανενός είδους βοήθεια, επιχορήγηση ή επιδότηση. Αντίθετα, αυτές δημιουργούσαν τον πλούτο, τον οποίο στη συνέχεια διένειμαν με δίκαιο τρόπο, ενώ συγχρόνως εξασφάλιζαν την ανοχή της εχθρικής οθωμανικής εξουσίας με την καταβολή των φόρων και των δοσιμάτων.
Η περίπτωση των κοινοτήτων των Αμπελακίων συνιστά μια σύνθετη πραγματική ουτοπία, όπου έχουν εναρμονιστεί η οικονομική αποδοτικότητα με την αυτοδιαχείριση και τη δίκαιη διανομή του πλούτου που είχε παραχθεί. Όσοι αναζητούν έναν δρόμο πέρα από τον μονοθεϊσμό του χρήματος και των αγορών, αλλά και πέρα από το γραφειοκρατικό κράτος - Λεβιάθαν δεν χρειάζεται να πάνε μακριά ούτε να δημιουργήσουν εκ του μηδενός. Υπάρχει η ελληνική παράδοση το κοινοτισμού, από την οποία μπορούμε να προμηθευθούμε τα αναγκαία παραδείγματα.
Σημείωση/Παρέκβαση α.α. : Ο συνεταιρισμός των Αμπελακίων (χωριό της Θεσσαλίας εικονιζόμενο στην πρώτη εικόνα), που ονομάστηκε "Κοινή Συντροφία και Αδελφότης των Αμπελακίων" θεωρείται από τους πρώτους στον κόσμο (ή και ο πρώτος) και η ακμή, το θαύμα ανάπτυξης, που γνώρισαν τα Αμπελάκια δεν ειναι τυχαία. Πραγματικά προτείνω να δει κανείς περισσότερες πληροφορίες ΕΔΩ (όπου και το πρώτο άρθρο του καταστατικού του πραγματικά πρωτοποριακού συνεταιρισμού), ΕΔΩ και ΕΔΩ
Ανατολική και Δυτική Ευρώπη
Προφανώς η Ορθοδοξία έπαιξε σημαντικό ρόλο στην Ανατολική Ευρώπη για τη δημιουργία των κοινοτήτων και του συνεργατισμού αντί καπιταλισμού. Ο τρόπος που διοικείται το Άγιο Όρος είναι ένα παράδειγμα κοινοτισμού, καθώς η εξουσία εναλλάσσεται ανάμεσα στις διάφορες μονές.
Στη Δύση, από στοχαστές όπως ο Ταίνις -αλλά και άλλους- μάθαμε ότι οι κοινότητες υπήρξαν μια σταθερά του κοινωνικού βίου, που συχνά αντιπαρατίθεται στην κοινωνία. Σημαντική είναι η παρεμβολή του νιτσεϊκού -όπως ήταν και ο Ίων Δραγούμης- γερμανοεβραίου αναρχικού Γ. Λαντάουερ στη σύνθεση ενός κοινοτικού παραδείγματος που αξιοποιεί κάθε προηγούμενη παρεμφερή εμπειρία(2). Οι επιρροές του Νίτσε τόσο στον Λαντάουερ όσο και στον Δραγούμη αποδεικνύουν ότι η κριτική στον εργαλειακό ορθολογισμό και “στο πιο παγερό, από τα παγερά τέρατα, το κράτος”(3) δημιουργεί έναν πνευματικό χώρο ευνοϊκό για τον κοινοτισμό. Διέκρινε με σαφήνεια την αναρχία -που την φανταζόταν ως ομοσπονδία κοινοτήτων- από τη βία. Ο Λαντάουερ προσπάθησε να εφαρμόσει τον κοινοτισμό στην “Αναρχική Δημοκρατία” του Μονάχου το 1919, στην οποία ήταν υπουργός Πολιτισμού, με πρωθυπουργό τον επίσης νιτσεϊκό Κ. Άισνερ.
Τελικά, συνελήφθη από τον στρατό των σοσιαλδημοκρατών και εκτελέστηκε στη φυλακή από ακροδεξιούς. Μαθητής του υπήρξε ο επίσης γερμανοεβραίος φιλόσοφος Μάρτιν Μπούμπερ, ο οποίος πίστευε πως με τη διάλυση των κοινοτήτων και των συνεταιρισμών μεγάλωσε το υπαρξιακό κενό και ο άνθρωπος αισθάνεται ριγμένος στον κόσμο.
Η σκέψη του εμπνεύστηκε από τη ρώσικη κοινοτική παράδοση, τον συνεργατισμό (το αρτέλ) και θεωρούσε, όπως και ο Λαντάουερ, ότι δίχως την επαναστατική βία οι κοινοτικές σχέσεις μπορούν να αντικαταστήσουν σταδιακά τις κρατικές, διότι το κράτος, όπως και η κοινότητα, είναι κυρίως σχέσεις. Θεωρείται από τους εμπνευστές των κιμπούτς στο Ισραήλ.
Ένα πραγματοποιήσιμο όραμα
Συνηθίσαμε στη χώρα μας να θεωρούμε ως δημοκρατία τα κόμματα που δεν δεσμεύονται από τις εξαγγελίες και τα προγράμματα τους, τις πελατειακές σχεσεις που εξαγοράζουν την ψήφο και τη συναίνεση των πολιτών, τους διαφθαρμένους και χαμηλού επιπέδου πολιτικούς.
Αντίθετα με αυτά, δημοκρατία είναι ο κοινοτισμός, οι γενικές συνελεύσεις των πολιτών, τα συχνά δημοψηφίσματα, η κλήρωση ορισμένων αξιωμάτων, οι συνεργατικές εταιρείες που δημιουργούν πλούτο και όχι διαφθορά, κρατικά ελλείμματα και εξάρτηση από το διεθνές κεφάλαιο. Πρόκειται για ένα ρεαλιστικό και πραγματοποιήσιμο όραμα, όπως αποδεικνύεται από την ελληνική και την παγκόσμια ιστορία. Μπορεί να συναντάται με τις επιθυμίες ή τις ουτοπίες φλογερών ή ρομαντικών στοχαστών, αλλά δεν είναι προϊόν τους. Ο κοινοτισμός, ο συνεργατισμός, η άμεση δημοκρατία, δημιουργήματα της ανάγκης, υπήρξαν πριν από αυτούς. Θα υπάρξουν και μετά από αυτούς.
(1). Αναλυτικότερα στο βιβλίο μου “Εθνισμός και κοινοτισμός” (Εναλλακτικές Εκδόσεις), Αθήνα 2004.
* Ο Σπύρος Κουτρούλης είναι οικονομολόγος, συγγραφέας των βιβλίων: “Ο Θεός χορευτής: Περιπλάνηση στον λόγο του Νίτσε” (εκδόσεις Παπαζήση), “Εθνισμός και κοινοτισμός” (Εναλλακτικές Εκδόσεις), “Ο Κόσμος ο μικρός ο μέγας: Ιδεολογίες και αισθητική στον Νέο Ελληνισμό” (Εναλλακτικές Εκδόσεις)
Προηγούμενες σχετικές Αναρτήσεις:
Χάρις στις μελέτες του Κ. Καραβίδα, του Ν. Μαλούχου, του Ι. Δραγούμη, του Δ. Δανιηλίδη, του Κ. Παπαρρηγόπουλου, του Ν. Μοσχοβάκη του Ν. Πανταζόπουλου γνωρίζουμε με βεβαιότητα τους τρόπους που εμφανίστηκε στην αθηναϊκή δημοκρατία, στο Βυζάντιο και την Τουρκοκρατία(1)
Η γενική συνέλευση των πολιτών και όχι οι αντιπρόσωποί τους είναι η πηγή της εξουσίας. Μορφές κοινοτικού συνεργατισμού και όχι αυθεντικά καπιταλιστικές σχέσεις εμφανίστηκαν επίσης σε ολόκληρη την ορθόδοξη-σλαβική Ανατολή. Έτσι ίσως εξηγείται γιατί κάποιοι στοχαστές σαν τον Δραγούμη και τον Καραβίδα πίστευαν -κατά το παράδειγμα του Ρήγα- στη βαλκανική ομοσπονδία και στη στενή συνεργασία με τη Ρωσία.
Από όλους τους μελετητές ο Κ. Καραβίδας ξεχωρίζει γιατί χειρίστηκε με επιτυχία ένα τεράστιο πρωτογενές υλικό, ώστε να είναι σε θέση να βγάλει τα αναγκαία συμπεράσματα και να μπορεί να συνδέσει το Είναι με το Δέον. Ό,τι στον Ι. Δραγούμη παρουσιάζεται ενορατικά και ποιητικά, στον Κ. Καραβίδα θεμελιώνεται σε μια εξονυχιστική πραγματολογική ανάλυση. Ο Ν. Πανταζόπουλος, ως ιστορικός του Δικαίου, κατάφερε να αποκαλύψει με πολύ συγκεκριμένο τρόπο πώς η απόρριψη του εθιμικού δικαίου ως πηγής του Δικαίου από το ελληνικό κράτος, είχε αρνητικές επιδράσεις στον κοινοτικό συνεργατισμό.
Ευτυχώς όμως η ιστορία λειτουργεί και με το απρόοπτο και το απρόβλεπτο, ώστε, όταν οι καιροί το επιβάλουν, τότε και πάλι θα ανακαλύψουμε την αναγκαιότητα του κοινοτισμού.
Κοινότητα, ελβετικό μοντέλο και Κ. Μαρξ
 |
| I. Καποδίστριας |
Μια χώρα όπου διασώζεται ο κοινοτισμός και όπου διενεργούνται συχνότατα δημοψηφίσματα και γενικές συνελεύσεις των κατοίκων κάθε κοινότητας, οι αποφάσεις των οποίων είναι δεσμευτικές, είναι η Ελβετία. Θεμελιωτής του ελβετικού συστήματος κοινοτισμού και άμεσης δημοκρατίας υπήρξε ο Ι. Καποδίστριας. Οι δικοί μας θαυμαστές της Δύσης δεν βρήκαν τίποτε ελκυστικό στο ελβετικό παράδειγμα και γι’ αυτόπροτίμησαν να δημιουργήσουν έναν ολιγαρχικό και τελικά αντιδημοκρατικό - φεουδαρχικό κοινοβουλευτισμό.
Ο Μαρξ σε επιστολή του προς τους ρώσους οπαδούς του Μιχαηλόφσκι και Βέρα Ζάσουλιτς τους συμβουλεύει να ακολουθήσουν τη ρώσικη παράδοση του κοινοτισμού, διότι αυτός θα είναι ο γρηγορότερος και ο ασφαλέστερος δρόμος για να φτάσουν στον σοσιαλισμό.
Βέβαια οι επίγονοί του έχτισαν ένα ολοκληρωτικό κράτος, που ουσιαστικά διέλυσε, αντί να αξιοποιήσει, τη ρώσικη κοινοτική παράδοση, με τα γνωστά πλέον αποτελέσματα.
Ελληνική παράδοση κοινοτισμού
Στον ελληνικό χώρο υπάρχουν μαρτυρίες (μία από αυτές είναι του Κ. Καραβίδα) ότι γενικές συνελεύσεις των κατοίκων των κοινοτήτων διενεργούνταν τουλάχιστον μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα. Από τις αρχές του 16ου αιώνα δημιουργούνται κοινοτικές εταιρείες σε περιοχές όπως η Φιλιππούπολη, τα Μαδεμοχώρια, η Καλαρρύτη, το Συρράκο, η Χίος, οι Κυδωνιές. Στην Ύδρα, στις Σπέτσες και στα Ψαρά κάθε ναύτης είχε εταιρικό μερίδιο στο πλοίο ή στο φορτίο. Σε όλες τις κοινότητες διενεργούνταν εκλογές συνήθως δύο φορές τον χρόνο, του Αγίου Δημητρίου ή και του Αγίου Γεωργίου. Ένα πρόσθετο ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι οι ελληνικές κοινότητες, επειδή ζούσαν σε εχθρικό κράτος, φυσικό ήταν να μην περιμένουν από αυτό κανενός είδους βοήθεια, επιχορήγηση ή επιδότηση. Αντίθετα, αυτές δημιουργούσαν τον πλούτο, τον οποίο στη συνέχεια διένειμαν με δίκαιο τρόπο, ενώ συγχρόνως εξασφάλιζαν την ανοχή της εχθρικής οθωμανικής εξουσίας με την καταβολή των φόρων και των δοσιμάτων.
Η περίπτωση των κοινοτήτων των Αμπελακίων συνιστά μια σύνθετη πραγματική ουτοπία, όπου έχουν εναρμονιστεί η οικονομική αποδοτικότητα με την αυτοδιαχείριση και τη δίκαιη διανομή του πλούτου που είχε παραχθεί. Όσοι αναζητούν έναν δρόμο πέρα από τον μονοθεϊσμό του χρήματος και των αγορών, αλλά και πέρα από το γραφειοκρατικό κράτος - Λεβιάθαν δεν χρειάζεται να πάνε μακριά ούτε να δημιουργήσουν εκ του μηδενός. Υπάρχει η ελληνική παράδοση το κοινοτισμού, από την οποία μπορούμε να προμηθευθούμε τα αναγκαία παραδείγματα.
Τα Αμπελάκια
Ας δούμε ορισμένα στοιχεία από τα Αμπελάκια, που μας τα μετέφεραν διάφοροι ιστορικοί, όπως ο Κ. Παπαρρηγόπουλος.
Προϊστάμενοι της κοινοτικής εταιρείας ήταν πέντε επιτροπές (ανώτατη διοίκηση, διοίκηση, γεωργική, βιομηχανική, ελεγκτική), που εκλέγονταν από όλους τους κατοίκους πάνω από 25 ετών. Στις επιτροπές αυτές μπορεί να συμμετείχαν και οι φτωχότεροι, αν είχαν τις ικανότητες που απαιτούσε η θέση τους. Κατά την έκφραση του Λένιν, στα Αμπελάκια και η τελευταία μαγείρισσα μπορούσε να κυβερνά. Πριν από τη διανομή των ετήσιων κερδών αφαιρούνταν το κόστος για την αγορά του σταριού για τους φτωχότερους εργάτες, τα δώρα στους πασάδες, τα έξοδα νοσοκομείων, βιβλιοθηκών, σχολείων, τυπογραφείων, οδών, εκκλησιών, τα λειτουργικά έξοδα και οι τόκοι. Τα κέρδη που έμεναν στο τέλος διανέμονταν μεταξύ των εργατών που ήταν ιδιοκτήτες χωραφιών βαμβακιού και των εργατών που προσέφεραν μόνο την εργασία τους.
Τελικός αρμόδιος να αποφασίσει για τον τρόπο διανομής ήταν η γενική συνέλευση, που αποφάσιζε με τέτοιο τρόπο, ώστε να μη δημιουργούνται δυσαρέσκειες. Έτσι δημιουργήθηκε μια στιβαρή κοινότητα αδελφών και συντρόφων, που δημιουργούσε αξίες, πλούτο, και όχι ελλείμματα και διαφθορά όπως οι σημερινές δημοτικές εταιρείες. επιτελούσε με αποτελεσματικότητα ρόλους κοινωνικής πρόνοιας και στήριξης της παιδείας.
Ας δούμε ορισμένα στοιχεία από τα Αμπελάκια, που μας τα μετέφεραν διάφοροι ιστορικοί, όπως ο Κ. Παπαρρηγόπουλος.
Προϊστάμενοι της κοινοτικής εταιρείας ήταν πέντε επιτροπές (ανώτατη διοίκηση, διοίκηση, γεωργική, βιομηχανική, ελεγκτική), που εκλέγονταν από όλους τους κατοίκους πάνω από 25 ετών. Στις επιτροπές αυτές μπορεί να συμμετείχαν και οι φτωχότεροι, αν είχαν τις ικανότητες που απαιτούσε η θέση τους. Κατά την έκφραση του Λένιν, στα Αμπελάκια και η τελευταία μαγείρισσα μπορούσε να κυβερνά. Πριν από τη διανομή των ετήσιων κερδών αφαιρούνταν το κόστος για την αγορά του σταριού για τους φτωχότερους εργάτες, τα δώρα στους πασάδες, τα έξοδα νοσοκομείων, βιβλιοθηκών, σχολείων, τυπογραφείων, οδών, εκκλησιών, τα λειτουργικά έξοδα και οι τόκοι. Τα κέρδη που έμεναν στο τέλος διανέμονταν μεταξύ των εργατών που ήταν ιδιοκτήτες χωραφιών βαμβακιού και των εργατών που προσέφεραν μόνο την εργασία τους.
Τελικός αρμόδιος να αποφασίσει για τον τρόπο διανομής ήταν η γενική συνέλευση, που αποφάσιζε με τέτοιο τρόπο, ώστε να μη δημιουργούνται δυσαρέσκειες. Έτσι δημιουργήθηκε μια στιβαρή κοινότητα αδελφών και συντρόφων, που δημιουργούσε αξίες, πλούτο, και όχι ελλείμματα και διαφθορά όπως οι σημερινές δημοτικές εταιρείες. επιτελούσε με αποτελεσματικότητα ρόλους κοινωνικής πρόνοιας και στήριξης της παιδείας.
Η παρακμή της οφείλεται σε εξωγενείς λόγους: τη χρεοκοπία του αυστριακού κράτους, όπου υπήρχαν οι καταθέσεις της, και οι επιθέσεις που δέχθηκε από τους Οθωμανούς.
Σημείωση/Παρέκβαση α.α. : Ο συνεταιρισμός των Αμπελακίων (χωριό της Θεσσαλίας εικονιζόμενο στην πρώτη εικόνα), που ονομάστηκε "Κοινή Συντροφία και Αδελφότης των Αμπελακίων" θεωρείται από τους πρώτους στον κόσμο (ή και ο πρώτος) και η ακμή, το θαύμα ανάπτυξης, που γνώρισαν τα Αμπελάκια δεν ειναι τυχαία. Πραγματικά προτείνω να δει κανείς περισσότερες πληροφορίες ΕΔΩ (όπου και το πρώτο άρθρο του καταστατικού του πραγματικά πρωτοποριακού συνεταιρισμού), ΕΔΩ και ΕΔΩ
 |
| Τοιχογραφία στο αρχοντικό Γ. Σβαρτς, στα Αμπελάκια. Τα θαλάσσια τοπία της Κωνσταντινούπολης |
Προφανώς η Ορθοδοξία έπαιξε σημαντικό ρόλο στην Ανατολική Ευρώπη για τη δημιουργία των κοινοτήτων και του συνεργατισμού αντί καπιταλισμού. Ο τρόπος που διοικείται το Άγιο Όρος είναι ένα παράδειγμα κοινοτισμού, καθώς η εξουσία εναλλάσσεται ανάμεσα στις διάφορες μονές.
Στη Δύση, από στοχαστές όπως ο Ταίνις -αλλά και άλλους- μάθαμε ότι οι κοινότητες υπήρξαν μια σταθερά του κοινωνικού βίου, που συχνά αντιπαρατίθεται στην κοινωνία. Σημαντική είναι η παρεμβολή του νιτσεϊκού -όπως ήταν και ο Ίων Δραγούμης- γερμανοεβραίου αναρχικού Γ. Λαντάουερ στη σύνθεση ενός κοινοτικού παραδείγματος που αξιοποιεί κάθε προηγούμενη παρεμφερή εμπειρία(2). Οι επιρροές του Νίτσε τόσο στον Λαντάουερ όσο και στον Δραγούμη αποδεικνύουν ότι η κριτική στον εργαλειακό ορθολογισμό και “στο πιο παγερό, από τα παγερά τέρατα, το κράτος”(3) δημιουργεί έναν πνευματικό χώρο ευνοϊκό για τον κοινοτισμό. Διέκρινε με σαφήνεια την αναρχία -που την φανταζόταν ως ομοσπονδία κοινοτήτων- από τη βία. Ο Λαντάουερ προσπάθησε να εφαρμόσει τον κοινοτισμό στην “Αναρχική Δημοκρατία” του Μονάχου το 1919, στην οποία ήταν υπουργός Πολιτισμού, με πρωθυπουργό τον επίσης νιτσεϊκό Κ. Άισνερ.
Τελικά, συνελήφθη από τον στρατό των σοσιαλδημοκρατών και εκτελέστηκε στη φυλακή από ακροδεξιούς. Μαθητής του υπήρξε ο επίσης γερμανοεβραίος φιλόσοφος Μάρτιν Μπούμπερ, ο οποίος πίστευε πως με τη διάλυση των κοινοτήτων και των συνεταιρισμών μεγάλωσε το υπαρξιακό κενό και ο άνθρωπος αισθάνεται ριγμένος στον κόσμο.
Η σκέψη του εμπνεύστηκε από τη ρώσικη κοινοτική παράδοση, τον συνεργατισμό (το αρτέλ) και θεωρούσε, όπως και ο Λαντάουερ, ότι δίχως την επαναστατική βία οι κοινοτικές σχέσεις μπορούν να αντικαταστήσουν σταδιακά τις κρατικές, διότι το κράτος, όπως και η κοινότητα, είναι κυρίως σχέσεις. Θεωρείται από τους εμπνευστές των κιμπούτς στο Ισραήλ.
Ένα πραγματοποιήσιμο όραμα
Συνηθίσαμε στη χώρα μας να θεωρούμε ως δημοκρατία τα κόμματα που δεν δεσμεύονται από τις εξαγγελίες και τα προγράμματα τους, τις πελατειακές σχεσεις που εξαγοράζουν την ψήφο και τη συναίνεση των πολιτών, τους διαφθαρμένους και χαμηλού επιπέδου πολιτικούς.
Αντίθετα με αυτά, δημοκρατία είναι ο κοινοτισμός, οι γενικές συνελεύσεις των πολιτών, τα συχνά δημοψηφίσματα, η κλήρωση ορισμένων αξιωμάτων, οι συνεργατικές εταιρείες που δημιουργούν πλούτο και όχι διαφθορά, κρατικά ελλείμματα και εξάρτηση από το διεθνές κεφάλαιο. Πρόκειται για ένα ρεαλιστικό και πραγματοποιήσιμο όραμα, όπως αποδεικνύεται από την ελληνική και την παγκόσμια ιστορία. Μπορεί να συναντάται με τις επιθυμίες ή τις ουτοπίες φλογερών ή ρομαντικών στοχαστών, αλλά δεν είναι προϊόν τους. Ο κοινοτισμός, ο συνεργατισμός, η άμεση δημοκρατία, δημιουργήματα της ανάγκης, υπήρξαν πριν από αυτούς. Θα υπάρξουν και μετά από αυτούς.
(1). Αναλυτικότερα στο βιβλίο μου “Εθνισμός και κοινοτισμός” (Εναλλακτικές Εκδόσεις), Αθήνα 2004.
(2). Αναλυτικότερα για τον Γ. Λαντάουερ και τον Μ. Μπούμπερ στη μελέτη μου “Φιλοσοφία, κοινοτισμός και ρομαντισμός”, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό “Άρδην”, τεύχη 54 και 55.
(3). Φ. Νίτσε, “Έτσι μίλησε ο Ζαρατούστρα” (Εκδόσεις Δωδώνη), μετάφραση Α. Δικταίου, 1984, σελ. 86.
(3). Φ. Νίτσε, “Έτσι μίλησε ο Ζαρατούστρα” (Εκδόσεις Δωδώνη), μετάφραση Α. Δικταίου, 1984, σελ. 86.
* Ο Σπύρος Κουτρούλης είναι οικονομολόγος, συγγραφέας των βιβλίων: “Ο Θεός χορευτής: Περιπλάνηση στον λόγο του Νίτσε” (εκδόσεις Παπαζήση), “Εθνισμός και κοινοτισμός” (Εναλλακτικές Εκδόσεις), “Ο Κόσμος ο μικρός ο μέγας: Ιδεολογίες και αισθητική στον Νέο Ελληνισμό” (Εναλλακτικές Εκδόσεις)
Προηγούμενες σχετικές Αναρτήσεις:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Παρακαλώ αφήστε το δικό σας Σχόλιο ή Προβληματισμό!!