Γ. Ρίτσος - Με αυτές τις πέτρες

Γ. Ρίτσος - Ζωγραφική
σε Πέτρα

Μετά από λίγες μέρες απουσίας - ήρθε σήμερα και η τελευταία μέρα του Αυγούστου να χαιρετίσει έτσι μεσοβδόμαδα και ίσως κάπως ασήμαντα το καλοκαίρι - θα ήθελα πολύ να αναγράψω ένα ολιγόστιχο ποίημα του Γιάννη Ρίτσου και κάποιες σκεψεις, τώρα που οι μέρες μικραίνουν και το φθινόπωρο επιστρέφει ίσως κάπως πιο δύσκολο...

Μ᾽ αὐτὲς τὶς πέτρες

Φύσηξε ξαφνικὸς ἀγέρας. Τρίξαν τὰ βαριὰ παντζούρια.
Σηκώθηκαν τὰ φύλλα ἀπ᾽τὸ χῶμα. Φύγανε, φύγανε.
Ἒμειναν μόνο οἱ πέτρες. Πρέπει μ᾽ αὐτὲς νὰ βολευτοῦμε τώρα·
μ᾽ αὐτές, μ᾽ αὐτές, – ξαναλέει. Ὃταν ἡ νύχτα κατεβαίνει
ἀπ᾽ τὸ μεγάλο μελανὶ βουνὸ καὶ ρίχνει τὰ κλειδιὰ μας στὸ πηγάδι, –
πέτρες μου, πέτρες μου, – λέει – νὰ πελεκήσω ἓνα-ἓνα
τ᾽ἂγνωστα πρόσωπά μου καὶ τὸ σῶμα μου, μὲ τὃνα μου χέρι
σφιγμένο δυνατά, ὑψομένο πάνω ἀπ᾽τὸν τοῖχο.  

30. V. 68

από την συλλογή Πέτρες, Επαναλήψεις, Κιγκλίδωμα

Οι πέτρες είναι ύλη, σκληρή, δύσκολη, άγονη, ίσως φτωχική και μάλλον περιφρονημένη – το μόνο που απομένει όταν όλα εξανεμίζονται, όταν φυσάει ο «ξαφνικός αγέρας».  Η πέτρα γίνεται στοιχείο κοινό, στοιχείο βασικό στην ποίηση του Ρίτσου, κάτι που μαρτυρά και ο τίτλος της συλλογής (γραμμένη κυρίως στο στρατόπεδο συγκέντρωσης πολιτικών κρατουμένων στην Λέρο).  Πολλές φορές οι πέτρες και τα βράχια, έννοιες συνυφασμένες με αυτές του ήλιου, της ελιάς, θα γίνουν τελικά σύμβολο συνεκδοχής ολάκερης της ελληνικής γης, και της ρωμιοσύνης : «αὐτὲς οἱ πέτρες δὲ βολεύονται κάτου ἀπ᾿ τὰ ξένα βήματα», «Ἐτοῦτο τὸ τοπίο εἶναι σκληρὸ σὰν τὴ σιωπή, σφίγγει στὸν κόρφο του τὰ πυρωμένα του λιθάρια, σφίγγει στὸ φῶς τὶς ὀρφανὲς ἐλιές του καὶ τ᾿ ἀμπέλια του, σφίγγει τὰ δόντια» «Μαρμάρωσαν τὰ δέντρα, τὰ ποτάμια κ᾿ οἱ φωνὲς μὲς στὸν ἀσβέστη τοῦ ἥλιου. Ἡ ρίζα σκοντάφτει στὸ μάρμαρο. Τὸ μουλάρι κι ὁ βράχος. Λαχανιάζουν. » (Ρωμιοσύνη, μέρος Ι )  

Έτσι ίσως όταν φαίνεται πως σχεδόν όλα χάνονται, όταν ακόμη ἡ νύχτα κατεβαίνει ἀπ᾽ τὸ μεγάλο μελανὶ βουνὸ καὶ ρίχνει τὰ κλειδιὰ μας στὸ πηγάδι, όταν χάνεται σχεδόν κάθε προοπτική για λύσεις, αυτό που μένει δεν είναι μάλλον λίγο.  Αυτό που μένει είναι αυτές οι άβολες πέτρες, αυτή η μάλλον περιφρονημένη ύλη που παραδόθηκε τόσους αιώνες και διαμορφώνεται και διαμορφώνει τα πρόσωπα, τις υποστάσεις της ιδιαίτερης μα και κοινής μας φύσης. 

Παραμένει εκεί ως παράδοση, ως υλικό στο οποίο μπορούμε να επανέλθουμε και με αυτό να πελεκίσουμε νέα πρόσωπα, να βρούμε νέα «κλειδιά» στα προβλήματά μας, έναν νέο τρόπο ύπαρξης προσωπικό (δηλαδή όπου η διαφορετικότητα έρχεται ως λόγος σχέσης) αλλά με την ίδια ουσία · αρκεί να έχουμε θέληση, το χέρι «σφιγμένο δυνατά, ὑψομένο πάνω ἀπ᾽τὸν τοῖχο» και από κάθε πρόκληση.

α.α.