Quaranta giorni

Μαύρο τετράγωνο, 1915 - K. Μάλεβιτς

Και κλείσαμε τον Θάνατο έξω από τα σπίτια μας

η ζωή έπρεπε να συνεχιστεί κανονικά:

ο πρωινός καφές, ασχολίες, τηλεφωνήματα.

Όχι, δεν ήταν πρώτη φορά άλλωστε. 

Κανείς δεν είχε χρόνο να σκέφτεται για θανάτους.

Το θέμα είχε διευθετηθεί προ πολλού με σύμβαση εργολαβίας

αορίστου χρόνου. (Και αν συνέβαινε και καμιά ατυχία –

τα τυπικά τα ανελάμβαναν οι αρμόδιες υπηρεσίες)

Κατά το πλείστον, οι θανόντες ήταν μονάχα αριθμοί

και οι κλειστές πόρτες και οι μάσκες αρκούσαν.

Κάλυπταν το πρόσωπό αρκετά

για να μένουν έτσι πιο αντικειμενικοί.

Για σιγουριά, τα βράδια πάντως, κλείναμε

και την πόρτα της κάμαράς μας.

Και προσποιούμασταν πως δεν πέρναγε από την χαραμάδα

χρόνια τώρα σαν πλημμυρίδα,

συνεπιβάτης του αδερφού του Ύπνου,

ανάσα την ανάσα, χτύπο το χτύπο, κύμα το κύμα.

Το πρωί καμιά φορά μονάχα μυρίζαμε τα σαπισμένα

του κρεβατιού ξύλινα πόδια

ανάμεικτα με την νοτισμένη άλμη των φευγαλέων ονείρων.

Sonata dell'acqua

Έχει νυχτώσει. Ο ήλιος έχει δύσει στον αστερισμό του Καρκίνου. Το φεγγάρι βαίνει στην χάση του.  Το φως του μόλις που περνά ανάμεσα από δύο πεύκα. Δεν φυσάει. Ένας νέος στέκει μόνος κοντά στα αρυτίδιαστα νερά μιας λίμνης.

I. Andante con motto

Καλέ μου ξένε, ώρες πολλές σε βλέπω τώρα

στων υγρών χειλιών μου τις ακτές

Ο ήλιος βασίλεψε ήδη

-από 'κεί που έρχονται, καθώς λέν᾽

εσάς των θνητών οι ψυχές-

μα εσύ ακόμη στέκεσαι αμίλητος, γυμνός,

στων σκοτεινών νερών μου τον καθρέφτη.

Πόσο μου αρέσει, όμως, το γεμάτο σκέψεις

να βλέπω πρόσωπό σου

καθώς του φεγγαριού το αμυδρό το φως φεγγίζει.

Μα πιο πολύ αυτό το σκοτεινό το βάθος

στο κέντρο των ματιών σου,

η στενή η άβυσσος της βρωτής ψυχής σου.

Σε βλέπω ακόμη όπως τότε.

Ιππολύτου Εκκρεμότητα

Ανασαίνει. Ο αγέρας έχει ακόμη

αυτή την χωική, την γήινη ευωδία

θαρρείς γης και ουρανού

η ερωτική η αχνότη είναι:

Ίσως τελικά του Κρόνου η άρπη

ποτέ να μην υπήρξε – ουτέ

η αλιγενή και ανίκητη Κυπραία-

και Ουρανός και Γη να μείναν έτσι

πάντα ένα.

Δεν το κατάλαβε πως έγινε όμως. Όχι.

Μια τόσο γελοία ατυχία

τ᾽αλόγου ο φόβος αχαλίνωτος να μείνει

και τα λουριά του τέθριππου

ο μαύρος Άδης ευθύς να αρπάξει.

Και 'γενήκαν τα 'ρωτήματα φιλιά

Και ῾γενήκαν τα 'ρωτήματα φιλιά
―πληγωμένο το άγιο σώμα,
φιλιά που ψάχνουνε μια στάλα λάγνα φως
στης αιώνιας νύχτας τα μαύρα σπλάχνα.

Κάθε φιλί, χίλια 'ρωτήματα,
αναπάντητα ως τις άκρες,
κάθε φιλί, μια ανάμνηση
σβησμένης μνήμης.

Γ. Ρίτσος - Ετοιμότητα

ΕΤΟΙΜΟΤΗΤΑ

Δὲν τὸν ἀφήνω —λέει— αὐτὸν τὸν ἴσκιο νὰ γεμίσει τὸ σπίτι˙

ἀνάβω τοὺς πολυελαίους, ἀνάβω τὶς λάμπες πετρελαίου˙

σὲ κάθε κάμαρα ἔχω πρόχειρα σπίρτα, λυχνάρια, 

παλιά καὶ καινούργια σπαρματσέτα. Δυὸ κηροπήγια

στὶς δυὸ πλευρὲς τῆς σκάλας. Χτυπάω τὸ ραβδί μου στὸν τοῖχο, — 

αὐτό ᾽ναι τὸ ραβδί μου, λέω, αὐτὸς ὁ τοῖχος˙ προσδιορίζω,

ταξινομῶ, ὀνομάζω˙ προετοιμάζω ἀπαντήσεις˙ καρφώνω

τὶς ἀποδείξεις πληρωμῆς στὸ σύρμα˙ πάνω ἀπ᾽ὅλα, 

στὶς τέσσερις γωνιὲς τοῦ κρεβατιοῦ, ἔχω ἕτοιμες —νά τες—

τὶς τέσσερις ὄρθιες λαμπάδες καὶ τὴν ἄσπρη ταινία γιὰ τὰ χέρια.

Κ. Καστοριάδης - Η άνοδος της ασημαντότητας

Π. Πικάσο, Le Charnier. c.1944–1948

Ο ρόλος των διανοουμένων.  Η κρίση της κριτικής ως κρίση της κοινωνίας. Πολιτική και εξατομίκευση.  Η αυτονομία και αυτοθέσμιση της κοινωνίας. Δημοκρατία και φιλελευθερη ολιγαρχία.

«...Με δεδομένη την οικολογική κρίση, την ακραία ανισότητα της κατανομής των πόρων μεταξύ πλουσίων και φτωχών χωρών, την απόλυτη σχεδόν αδυναμία να συνεχίσει το σύστημα τη σημερινή του πορεία, το απαιτούμενο είναι μια νέα φαντασιακή δημιουργία που η σημασία της δεν μπορεί να συγκριθεί με τίποτα ανάλογο στο παρελθόν, μια δημιουργία που θα έβαζε στο κέντρο της ζωής του ανθρώπου σημασίες άλλες από την αύξηση της παραγωγής και της κατανάλωσης, που θα έθετε στόχους ζωής διαφορετικούς, για τους οποίους οι άνθρωποι θα μπορούσαν να

Η παρακμή της πολιτικής και η άνοδος του μαζάνθρωπου: Όταν η ιδιωτεία γεννά τον ολοκληρωτισμό

Γ. Γαΐτης, Το Πλήθος, 1972

To σημερινό πολιτικό σύστημα που η γενεαλογία του μετράει δεκαετίες – αν όχι και όσα τα χρόνια του νεοελληνικού κράτους – τρίζει, και οι τριγμοί του δεν αφήνουν πλέον κανέναν αδιάφορο. Ο πανικός των κυρίαρχων πολιτικών κομμάτων μπροστά στην ρευστότητα των συνθηκών που τα έχει εν μέρη καταπιεί είναι πρόδηλος της κατάστασης. Γίνεται όλο και πιο ξεκάθαρο πως η οικονομική κρίση είναι το επιφαινόμενο μίας ριζικά πολιτικής κρίσης.

Δεν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστεί ακόμη κανείς πως, τόσο η σημερινή οικονομική κρίση, όσο και η κρίση του πολιτικού συστήματος, δεν είναι τελικά παρά η τελευταία «πράξη» ενός «δράματος» που ξεκίνησε ήδη από την γέννησή του. Δεν είναι οι σημερινές συνθήκες και οι ιστορικές συγκυρίες οι καθοριστικές των σημερινών γεγονότων και της πραγματικότητας που ζούμε. Θα ήταν ίσως αφελές να προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε τα πράγματα δίχως να αναλογιστούμε την ευρύτερη διαμόρφωση των κοινωνιών και των ανθρώπων που τις κινούν.

Πέντε Στάσιμα στην Σαμοθράκη

Στάσιμο Α'

Μόλις ξαποστάσαμε και ο ήλιος ήδη είχε χαθεί για ακόμη μια φορά πίσω από την γερασμένη ράχη - βράχια, κουφάρια πεσμένα και αρχαίοι δρύες που και αυτοί θα σώπαιναν ανυπότακτοι αν δεν ήταν ο αγέρας να τους καλεί σε αείροο τραγούδι. Ώρες ώρες θαρρείς πως θα αντηχούσε και η θάλασσα μαζί, το δικό της αιώνιο άσμα.
Κανείς δεν θα πρόσεχε βέβαια το θρόισμα, τα άγνωστα αυτά λόγια. Κάθε στιγμή όμως ζούσες την ύπαρξή σου να πραγματώνεται μες ‘τον ίδιο σου τον ίδρο και στο κρύο κι άβολο χάιδεμα του αγέρα. Λες κ’ αυτός να όριζε για ακόμη μια φορά τα όρια του σώματος σου, αυτό το ακατανόητο το χάσμα που σε χωρίζει από κάθε τι που δεν είναι εσύ, από αυτό που αγγίζεις καμιά φορά και αναρωτιέσαι αν είναι ή αν δεν είναι. Και αυτή η δίψα, που μόλις την έσβησες θαρρείς με δυο γουλιές χλιαρό νερό, δεν είναι άραγες το ίδιο; Επιθυμία ζωτική. Αυτή η ζείδωρος κι αδήριτη η ανάγκη  που σε χαλκεύει. Ίσως τελικά να γεννιόμαστε κάθε στιγμή, μια γέννα που ολοκληρώνεται εκεί σε αυτό το χάσμα αδιάλειπτα· μια γέννα που τρέφεται από το Άλλο, από την εναγώνια αναζήτησή του, τον αδιάλειπτο αγώνα να το επαληθεύσεις ή διαψεύσεις.

Σ. Αμάραντος - Όταν η κόλαση δεν είναι οι άλλοι

Matthew Musgrave - Supplement

Ο ρυθμός της κοινωνικής ροής με τις ταχύτητες και τις ποιότητες που αναπτύσσει όχι μόνο απαξιώνει ως περιττή και μη παραγωγική κάθε είδους ενασχόληση με τα έσχατα ερωτήματα της ύπαρξης και της συνείδησης, όχι μόνο απωθεί την κριτική και την αναστοχαστικότητα έναντι της κοινωνίας στη διαχρονική και συγχρονική της προοπτική, αλλά επιβραβεύει κάθε είδους ανορθολογισμό έστω και με τον ενδιαίτημα της επιστημονικότητας ή της φιλοσοφίζουσας γνώμης, εφόσον ανταποκρίνεται στις αδηφάγες ναρκισσιστικές εκφάνσεις του πολιτισμού μας. Η  απομάγευση του κόσμου και η άνοδος του λεγόμενου ορθολογισμού, (για κάποιους ψευτοορθολογισμού) όπως έδειξε η ιστορία δεν ήταν αρκετά για να μας προστατευσει από την κόλαση που εγκυμονούμε, τόσο στο ατομικό, όσο και στο συλλογικό μας ασυνείδητο. Σε πoια φιλοσοφική σύλληψη θα μπορούσαμε άραγε να βρούμε μια σχετικά επεξεργασμένη διάγνωση της όλης προβληματικής και ίσως να αναζητήσουμε μια κάποια λύση;

Ήδη σε πολύ νεαρή ηλικία ένας Έλληνας στοχαστής ο Κώστας Παπαϊωάννου ήταν σε θέση να διακρίνει πίσω από τα επιφαινόμενα της ανθρώπινης κατάστασης ένα διαχρονικό στοιχείο του ανθρώπινου ψυχισμού, το οποίο διατρέχει τους αρμούς και τα χάσματα κάθε πολιτισμού με «σκοπό» να τον αλώσει με τα ίδια του τα όπλα, και να τον παραδώσει στην πλήρη αλλοίωση, στην καταστροφή. Έκδηλος στο σημείο αυτό ο επηρεασμός του Παπαϊωάννου από την ιδιαίτερη θέση που κατέχει στην κλασική φροϋδική θεωρία το «ένστικτο του θανάτου».

Χ. Γιανναράς - «Aντίπαλες» ιδεολογίες, ίδια πολιτική

Σπίτια στην Ύδρα - Γιάννης Σπυρόπουλος

Τα επιτεύγματα της τεχνολογίας, οσοδήποτε συναρπαστικά ή και ιλιγγιώδη, αλλάζουν τις συνθήκες του βίου, τρόπους, συνήθειες, πρακτικές του βίου. Δεν αλλάζουν τη φύση του ανθρώπου. H φύση μένει πάντα φθαρτή και θνητή, πάντα ίδιες οι ενστικτώδεις ενορμήσεις που αντιπαλεύουν τη φθαρτότητα και τη θνητότητα – ορμή της αυτοσυντήρησης, ορμή της κυριαρχίας, ορμή της ηδονής. Πάντα ανοιχτή και η δυνατότητα αντίστασης στη νομοτέλεια των ενστίκτων (όχι ίδια σε όλους, αλλά σε όλους δοσμένη): Δυνατότητα σχετικής ελευθερίας από τις φυσικές αναγκαιότητες, ενεργητικής ετερότητας από τη φυσική ομοείδεια – ειδοποιός διαφορά του ανθρώπου η ελευθερία, «το κυρίως ανθρώπινον» γνώρισμα.

Oι κάποτε Eλληνες γέννησαν την «πόλιν», την «πολιτικήν τέχνην», γιατί είχαν κοινή και κοινωνούμενη την ανάγκη για προτεραιότητα της ελευθερίας: H ελευθερία πραγματώνεται στη σχέση όχι στη χρήση, η χρήση υπηρετεί το ένστικτο, την υποταγή στην ανάγκη, στη νομοτέλεια της φύσης. Tο άθλημα της σχέσης παράγει την «πόλιν», την ελευθερία από την αναγκαιότητα, τον «πολιτισμό».

Στους αντίποδες ο σημερινός πρωτογονισμός: να εκλαμβάνεται η ελευθερία ως ατομικό «δικαίωμα», να ταυτίζεται με τη συμβατικά κατασφαλισμένη ευχέρεια απεριόριστων εγωτικών επιλογών. Eνδιαφέρει η θωράκιση του ατόμου (κάθε αδιαφοροποίητης μονάδας της φυσικής ομοείδειας), η ικανοποίηση των ενστικτωδών ενορμήσεων κυριαρχίας και ναρκισσιστικής ηδονής. «Πολιτισμός» με αντεστραμμένους τους όρους του ελληνικού αθλήματος.

Γύρω απ’ την Ακρόπολη: Περίπατοι στην Ελληνική Κοσμολογία και Δυτική Εσχατολογία. [Μέρος Δεύτερο]

Το δεύτερο και τελευταίο μέρος του κειμένου όπως δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στο ηλεκτρονικό περιοδικό ypoψin.gr. Το πρώτο μέρος ΕΔΩ

Το νέο μουσείο της Ακρόπολης

Όπως σημειώθηκε στην αρχή, τα έργα διαμόρφωσης του χώρου γύρω από την Ακρόπολη μαζί με το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης των Tschumi – Φωτιάδη συνθέτουν ένα ετερόκλητο δίκτυο περιπάτων. Έτσι μετά τα λιθόστρωτα του Δ. Πικιώνη, αξίζει να αναφερθούμε στο εγχείρημα του Νέου Μουσείου της Ακρόπολης το οποίο, όπως είναι κοινώς διαπιστωμένο, αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά σύγχρονα έργα στον αθηναϊκό δημόσιο χώρο και σίγουρα διεκδικεί την ιδιότητα ενός μνημείου που θέλει να ταυτιστεί, αλλά και να αναδείξει στον διεθνή χώρο την πόλη που το φιλοξενεί. Μάλιστα, θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί πως η λογική της εμβληματικής αρχιτεκτονικής ή αρχιτεκτονικής γοήτρου που θέλει να «αποδεσμεύεται από τις τοπικές ιδιαιτερότητες»[2] και να γίνεται μέρος ή συνδιαμορφωτής μιας παγκοσμιοποιημένης σύγχρονης εκφραστικής είναι αυτή ακριβώς που έχει χαρίσει ένα σημαντικό αριθμό σπουδαίων έργων ανά τον κόσμο και το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης δεν αποτελεί εξαίρεση.

Γύρω απ’ την Ακρόπολη: Περίπατοι στην Ελληνική Κοσμολογία και Δυτική Εσχατολογία. [Μέρος Πρώτο]

Το παρακάτω κείμενο δημοσιεύθηκε πρώτη φορά στο ηλεκτρονικό περιοδικό ypoψin.gr

Και τότε ίσως θα πρέπει να θέσουμε το ερώτημα μήπως αυτή η επιτακτική ανάγκη που νοιώθουμε να μακρύνουμε στο άπειρο την ιστορική μας μνήμη, να ανασταίνουμε προγόνους για να εξιχνιάσουμε το ίδιο μας το μέλλον – ανάγκη που η ιστορία της ταυτίζεται με τις διαρκείς «αναγεννήσεις» και «αντιγεννήσεις» που αποτελούν αυτή την ίδια την εσωτερική λογική της ιστορίας της Δύσης – δεν είναι παρά ο ιδιαίτερος μας τρόπος να είμαστε απόντες από το παρόν, «να μην είμαστε στον κόσμο...»

Κόσμος και Ιστορία, Κ. Παπαϊωάννου

Τα λιθόστρωτα του Δ. Πικιώνη και το νέο Μουσείο της Ακρόπολης

Δ. Πικιώνης – Λεπτομέρεια λιθόστρωσης.

Η Ακρόπολη είναι ένα μνημείο που ακόμη και σήμερα στοιχειώνει αρχιτέκτονες και ποιητές και δίχως αμφιβολία αναγνωρίζεται παγκοσμίως ως σύμβολο του ευρωπαϊκού και δυτικού πολιτισμού. Παρόλα αυτά φαίνεται να μένει πολλές φορές ανεξιχνίαστη. Μάλιστα, θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί πως ο προβληματισμός για τα νοήματα, τις ιδέες που ενσάρκωνε ή για τη σχέση της με την σύγχρονη πόλη και βίο πολλές φορές απουσιάζει και έτσι η Ακρόπολη στέκεται περισσότερο ως ένα ενθύμιο της «παιδικής ηλικίας της ανθρωπότητας», μια μονάχα αφορμή για κατάφαση στην ιστορική ύπαρξη του νεότερου ανθρώπου. Λειτουργεί, δηλαδή, περισσότερο ως ένας άλλος καθρέφτης μέσα απ’ τον οποίον ο άνθρωπος της νεωτερικότητας βλέπει τον εαυτό του στον ορίζοντα της Ιστορίας ως έναν ελεύθερο δημιουργό του εαυτού του και φορέα της προόδου.

Παρόλα αυτά, η διαμόρφωση του χώρου γύρω από την Ακρόπολη τα τελευταία 60 χρόνια με τα λιθόστρωτα του αρχιτέκτονα Δημήτρη Πικιώνη, την πεζοδρόμηση της Διονυσίου Αρεοπαγίτου και  το νέο Μουσείο της Ακρόπολης των Tschumi – Φωτιάδη αποτελεί μια από τις πιο σημαντικές επεμβάσεις στον δημόσιο χώρο, ο οποίος, όπως έχει χαρακτηριστικά σημειωθεί, «υπήρξε πάντα το κενό υπόλοιπο της άναρχης δόμησης».[1] Σύμφωνα με τον αρχιτέκτονα Π. Δραγώνα τα τρία αυτά έργα συνθέτουν ένα ετερόκλητο δίκτυο περιπάτων με θέα την Ακρόπολη και κάθε ένα εκπροσωπεί μια διαφορετική αντιμετώπιση του αθηναϊκού δημόσιου χώρου.[2] Βέβαια αυτό που παρουσιάζει ακόμη περισσότερο ενδιαφέρον, είναι ο τρόπος που προσλαμβάνουν το μνημείο της Ακρόπολης, αλλά και ο διαφορετικός τρόπος που σηματοδοτούν την σχέση μας με την Ιστορία.

Το Τροπάριο της Κασσιανής - Ελεύθερη απόδοση

Κατά τη γνώμη μου είναι ένα από τα πιο ερωτικά ποιήματα της εκκλησιαστικής παράδοσης και όχι τυχαία θεωρείται ένα από τα πιο όμορφα ποίηματά της. Βέβαια, δεν χρειάζεται κανείς να περιοριστεί σε αυτήν για να εκτιμήσει την λογοτεχνική του αξία, την ευαισθησία και την λιτότητα της γλώσσας, την απουσία της παραμικρής επιτήδευσης καθώς και την πλούσια εικονοπλασία. Η απόδοση που ακολουθεί αν και σέβεται το πρωτότυπο δεν επιδιώκει την ακριβή μετάφρασή του και έτσι αποτελεί περισσότερο μια προσωπική ερμηνεία.

Οδός Απόλλωνος 18

Το ρολόι στον τοίχο και ας είναι μέρες

που στέκονται οι δείχτες νεκροί˙

μα ο ήχος του χτύπου ανάσα ‘νάσα επιμένει  

άλλοτε τρέχει κι άλλοτε αργά αντηχεί.

Είναι χειμώνας κι ο ήλιος αθόρυβα πέφτει˙

χλωμός ουρανός, η στάχτη πικρή.

Κίτρινο φως τις κουρτίνες λεκιάζει του δρόμου˙

ένα περπάτημα ξένο, θέατρο φαντάζει σκιών μια στιγμή.

Η εικόνα στον τοίχο, ακούνητη χρόνια

της Θεοτόκου το βλέμμα λυπημένο, κενό

το τραπέζι με νάιλον στρωμένο, παλιό

μονάχα στέκει κανάτα, οίνος γλυκός, ψωμί ξερό.

Δεν είναι τύχη. Η θύμησή της χρόνια γυρίζει.

Ήταν το χώμα οργωμένο νωπό και στο μέτωπο ίδρος

μα της γης η ευωδία κι ο ήλιος τα φύλλα χρυσίζει

η ελπίδα φυτρώνει στις πέτρες και ας θέλει δρεπάνι στο χέρι γερό.

Μα τώρα κρύα τα γέρικα χέρια,
ένα καντήλι ανάβουν μονάχα˙

λίγο λάδι που είχε φυλάξει. 
Ας είναι. Και ας καίει σιγά μες στον Χρόνο.

Λόγια πια δεν γυρεύουν καθόλου. 
Τα μάτια ωστόσο σταυρώνουν,

σιωπές ανταλλάζουν και ας 
είναι η αγάπη δεμένη γερή.

Δεν είναι τύχη. Ο νους του εικόνες γεμίζει.

Ματωμένη δαντέλα στο χέρι πλεγμένη οι πλαγιές των ορέων.

Της ελευθερίας ο πόθος ήταν ζεστός

και ας θέλει η ζωή να σκορπάει αιώνες ζώντων ψυχές.

Μα τώρα τα γέρικα χέρια εκείνο το όπλο ακουμπούν.

Η ψυχή παγώνει στην σκέψη. Δάκρυ κυλάει.

Ένα φιλί την γλυκαίνει στερνό και ας πονά.

Το ρολόι στον τοίχο. Οι δείχτες στέκονται μέρες.

Δυο οι σφαίρες, δύο νεκροί περιμένουν.

Ι. 2013

α.α.

«Η Μεγάλη Έξοδος»

«28 Ὀκτωβρίου 1941: Οἱ Ἀθηναῖοι ἑορτάζουν

 τὸ ΟΧΙ ἀψηφώντας τοὺς κατακτητές». Από ΕΔΩ

ΑΝΑΓΝΩΣΜΑ ΤΡΙΤΟ
«Τίς ἡμέρες ἐκεῖνες ἔκαναν σύναξη μυστική τά παιδιά καί λάβανε τήν ἀπόφαση, ἐπειδή τά κακά μαντάτα πλήθαιναν στήν πρωτεύουσα, νά βγοῦν ἔξω σέ δρόμους καί σέ πλατεῖες μέ τό μόνο πρᾶγμα πού τούς εἶχε ἀπομείνει: μιά παλάμη τόπο κάτω ἀπό τ’ ἀνοιχτό πουκάμισο, μέ τίς μαῦρες τρίχες καί τό σταυρουδάκι τοῦ ἥλιου. Ὅπου είχε κράτος ἡ Ἄνοιξη.

Καί ἐπειδή σίμωνε ἡ μέρα πού τό Γένος εἶχε συνήθειο νά γιορτάζει τόν ἄλλο Σηκωμό, τή μέρα πάλι ἐκείνη ὁρίσανε γιά τήν Ἔξοδο. [σ.: 25η Μαρτίου] Καί νωρίς ἐβγήκανε καταμπροστά στόν ἥλιο, μέ πάνου ὡς κάτου ἁπλωμένη τήν ἀφοβιά σά σημαία, οἱ νέοι μέ τά πρησμένα πόδια πού τούς έλεγαν ἀλῆτες. Καί ἀκολουθούσανε ἄντρες πολλοί, καί γυναῖκες, καί λαβωμένοι μέ τόν ἐπίδεσμο καί τά δεκανίκια. Ὅπου έβλεπες ἄξαφνα στήν ὄψη τους τόσες χαρακιές, πού ‘λεγες είχανε περάσει μέρες πολλές μέσα σέ λίγην ὥρα.

Η Ελένη των Ποιητών (Σεφέρη και Ρίτσου)

Τόσο η Ελένη του Ρίτσου όσο και του Σεφέρη, αν και τις χωρίζουν περίπου 20 χρόνια και παρουσιάζουν αρκετές διαφορές, έχουν και αρκετές ομοιότητες, οι οποίες θα μπορούσε να οφείλονται τόσο στο κοινό θέμα όσο και στα κοινά βιώματα των ποιητών.

Η Ελένη του Σεφέρη [Ποίημα και Συζήτηση]

Ελένη, λεπτομέρεια απο αγγείο

Σήμερα, αν και με κάποια καθυστέρηση, η ανάρτηση αυτή θα αφιερωθεί σε ένα από τα πιο γνωστά ποιήματα του Σεφέρη, στην δική του Ελένη, συνεχίζοντας έτσι το αφιέρωμα μας στον μύθο της Ελένης. 

Η Ελένη του Γ. Ρίτσου [ποίημα και συζήτηση]

Χαρακτικό της Β. Κατράκη για το

ποίημα Η Ελένη του Γ. Ρίτσου

Το 1970, ενώ ο Γιάννης Ρίτσος βρίσκεται σε κατοίκον περιορισμό στο Καρλόβασι της Σάμου, γράφει έναν ακόμη θεατρικό μονόλογο με τίτλο «Η Ελένη», ένα πολύστιχο ποίημα το οποίο θα αποτελέσει μέρος της ποιητικής συλλογής «Τέταρτη Διάσταση», μια συλλογή που γράφτηκε μέσα σε 20 περίπου χρόνια και είναι μια από τις κορυφαίες της νεοελληνικής ποίησης. Έτσι, συνεχίζοντας το αφιέρωμα στην Ελένη, ακολουθεί μια συραφή αποσπασμάτων από το εξαιρετικό ποίημα του Ρίτσου και έπειτα μια σύντομη συζήτηση:

«Η Ελένη του Μύθου»

H Ελένη του Antonio Canova

Το μυθικό πρόσωπο της Ελένης είναι ένα από τα πιο ιδιαίτερα στην ελληνική γραμματεία καθώς χαρακτηρίζεται από μια διαρκή και εκπληκτική μεταλλαγή και πλαστικότητα στον χρόνο, από την αρχαιότητα ως την νεοελληνική λογοτεχνία. Είναι αυτή η ιδιαιτερότητα της Ελένης, η πρωτεϊκότητα της μορφής της,  που επιτρέπει στους ποιητές να προβάλουν περισσότερο τις ανάγκες τους παρά τις  ανάγκες του μύθου, μια ιδιαιτερότητα που καθιστά την Ελένη άριστο μέσο τόσο για την καλύτερη κατανόηση των συμβολισμών που οι ποιητές αναγνωρίζουν στο  πρόσωπό της, όσο και για την αντιμετώπιση του μύθου και της ιστορίας γενικότερα. Δεν είναι απορίας άξιο, λοιπόν, πως ο μύθος της Ελένης συγκίνησε τόσους ποιητές και ανάμεσά σε αυτούς τους τον Γ. Ρίτσο και τον Γ. Σεφέρη που έδωσαν δύο αριστουργήματα με τον τίτλο Ελένη. 

Πριν δύο χρόνια, είχα την ευκαιρία να ασχοληθώ και να αφιερώσω λίγο χρόνο στην μελέτη αυτών των δύο εξαιρετικών ποιημάτων και συγκεκριμένα του τρόπου πρόσληψης του μυθικού προσώπου της Ελένης. Έτσι θα ήθελα πολύ να μοιραστώ σε μια σειρά αναρτήσεων αυτή την προσωπική αναζήτηση του προσώπου της Ελένης όπως το είδα να φωτίζεται από την πένα των δύο μεγάλων ποιητών.

Σε αυτή την πρώτη ανάρτηση θα παραθέσω μονάχα μια σύντομη αναφορά στην «μυθική» Ελένη, μια σύντομη παρουσίαση που ίσως επιτρέψει  να ανιχνευθούν τα πρωταρχικά στοιχεία που την καθιστούν ένα τόσο ιδιαίτερο μυθολογικό πρόσωπο.

Χ. Γιανναράς - Οι λύσεις γεννιώνται, δεν σερβίρονται

Eχουν επιβάλει να τους αποκαλούμε, αόριστα και κατ’ ευφημισμόν, «οι Aγορές». Aλλά δεν πρόκειται για παραγωγούς και διαθέτες αγαθών ούτε για παρόχους υπηρεσιών. Δεν μετέχουν στις παραγωγικές και ανταλλακτικές σχέσεις τις αναγκαίες για να λειτουργεί η ανθρώπινη συλλογικότητα, η «κοινωνία της χρείας».

Πρόκειται για εμπόρους του χρήματος. Aποσπούν το χρήμα από την πραγματικότητα των σχέσεων κοινωνίας των αναγκών, το αυτονομούν σαν αφηρημένη «λογιστική» αξία καθεαυτήν και το εμπορεύονται. Δανείζονται με πολύ χαμηλά επιτόκια και δανείζουν με πολλαπλασίως αυξημένα.

H διακύμανση των επιτοκίων δανεισμού είναι λογική συνάρτηση του κινδύνου που διατρέχει ο δανειστής να βρεθεί ο δανειζόμενος σε αδυναμία αποπληρωμής του χρέους του. Oμως την εκτίμηση αυτού του κινδύνου την επιφυλάσσουν «οι Aγορές» στον εαυτό τους αυθαίρετα και μονοπωλιακά: έχουν δικούς τους, ιδιωτικούς «οίκους αξιολόγησης» της αξιοπιστίας των δανειοληπτών, οίκους ανυπότακτους σε πολιτικό, δηλαδή κοινωνικό έλεγχο.

Κ. Παπαϊωάννου - [Η νεοτερικότητα, τέλειος αντίποδας του ελληνικού ανθρωπισμού]

Duerer, Melencolia I, 1514

Από την Αναγέννηση και μετά, δεν μπορούμε πια να σκεφτούμε το σύμπαν ως ένα δομημένο και συνεκτικό όλον. Ο κόσμος φέρνει μέσα του μια δυαδικότητα που τίποτα δεν μπορεί να την υπερβεί: ο κόσμος των πραγμάτων και ο κόσμος του πνεύματος εμφανίζονται ως οι δύο πόλοι μιας πραγματικότητας για τους οποίους ήδη ο Ζαν Μαιρ (Jean Mair), στα τέλη του 15ου αιώνα, έλεγε πως nonfacientia unumla [«Δεν είναι ταυτόσημα», «Δεν αποτελούν ένα»]. Το είναι της φύσης αποτελεί στο εξής αντικείμενο παράστασης, επιστημονικής γνώσης και τεχνικής εκμετάλλευσης. Το είναι του ανθρώπου τίθεται ως υποκείμε­νο απέναντι στον κόσμο ο οποίος γίνεται πλέον αντιληπτός ως ένα σύστη­μα αντικειμένων ουσιαστικά ξένο προς τον άνθρωπο, «βουβό» σε ό,τι α­φορά τον ύστατο προορισμό του.

Μέχρι τότε ο άνθρωπος γνώριζε τον εαυτό του σε αναφορά με μια οι­κουμενική τάξη πραγμάτων που τον υπερέβαινε από όλες τις πλευρές. Η ύπαρξη μπορεί να συγκλονιζόταν από βαθύτατους φόβους, αλλά δεν ήταν προβληματική: ο άνθρωπος αναγνώριζε τη φυσική του θέση μέσα στην αμε­τακίνητη και αδιαμφισβήτητη ιεραρχία των όντων και των πραγμάτων. Αλ­λά η ανάδυση της σύγχρονης επιστήμης πυροδότησε μια ριζική αμφιβολία: δεν είναι μονάχα η θέση του ανθρώπου μέσα στον κόσμο, είναι η ίδια η ιδέα του σύμπαντος που έχει γίνει προβληματική. Ο σύγχρονος άνθρωπος χάνει την αίσθηση της ζωντανής ολότητας του κόσμου. 

Αυτό προσπάθησε να εκ­φράσει ο Ντύρερ (Duerer) μέσα από τη σκυθρωπή και ανήσυχη μορφή της Μελαγχολίας του (1514): ο διαβήτης και τα όργανα μέτρησης που την περι­στοιχίζουν, η ζυγαριά και ο πίνακας με τους αριθμούς πάνω στον τοίχο φαντάζουν σαν τα σύμβολα μιας βαθιά απομονωμένης ψυχής, στους κόλ­πους ενός απεριόριστα ανοιχτού σύμπαντος που αποκλείει κάθε αίσθημα συμπάθειας ανάμεσα στο σκεπτόμενο εγώ και τα πράγματα. It's all in pieces, all coherence gone, θα πει ο Τζων Ντον (John Donne), σ 'ένα ποίημά του με τον χαρακτηριστικό τίτλο: «Μια ανατομία του κόσμου» (1611)... Ο άνθρω­πος αισθάνεται ξένος μέσα σ' αυτό το σύμπαν, χτισμένο από ένα - πνεύμα που υπολογίζει και μετρά αλλά είναι ανίκανο πια να συλλάβει τον κόσμο ως όλον. Αυτός ο κόσμος, η σημασία του οποίου παραμένει πάντα αβέβαιη και αποσπασματική, δεν σχετίζεται πια με τις βαθύτερες τάσεις της ψυχής καμιά οντολογική βεβαιότητα δεν απορρέει πια από την πορεία του κόσμου. «Τι είναι ο άνθρωπος μέσα στη φύση:» Τούτη η κραυγή του Πασκάλ μπροστά στην παγερή μοναξιά των απέραντων χώρων εκφράζει μια εμπειρία που μέχρι τότε καμιά άλλη εποχή δεν θεωρούσε δυνατή: οι θετικές επιστήμες γεννούσαν ένα συναίσθημα οντολογικής αβεβαιότητας και υπαρξιακής μο­ναξιάς η ένταση της οποίας έμελλε να αποδειχθεί ανάλογη με την πρόοδο της γνώσης.

Γ. Ρίτσος - Μέθοδος Αισιοδοξίας

Γ. Ρίτσος - ζωγραφική σε πέτρα, λεπτομέρεια

ΜΕΘΟΔΟΣ ΑΙΣΙΟΔΟΞΙΑΣ

Μνησίκακος, ὅλο τὰ σκοτεινὰ σημεῖα θυμόταν - αὐτὰ ὑπογράμμιζε, 

τα γενίκευε μάλιστα, κάπως αὐθαίρετα καὶ πειστικὰ μαζὶ - ἕνα σύστημα

βαθύ, σκοτεινό, καὶ πιθανὸν προβλεπτικό. Τὰ πάντα σκοῦρα, σχεδὸν μαῦρα - 

ἔπιπλα, πρόσωπα, παράθυρα, ὁ χρόνος. Ὡστόσο ἡ μορφή του

ἔμενε φωτεινή, περιχυμένη κάποια μυστικὴ εὐτυχία - ἴσως ἀπ᾽ τὸ προνόμιό του

νὰ διακρίνει μέσα στὸ σκοτάδι, νὰ διακρίνει τὸ σκοτάδι, κι ἀκόμη

τὶς τέσσερεις μπρούτζινες σφαῖρες νὰ λάμπουν στὸ βάθος, στὸ μεγάλο κρεββάτι

ὅπου ἀναπαύονταν οἱ δύο ὡραῖοι νεκροὶ σὲ στάση συνουσίας. 

26.V. 68

Από την τριπλή συλλογή Πέτρες, Επαναλήψεις, Κιγκλίδωμα

Καθαγιάζοντας την αποτυχίας μας

Οι Κλόουν - José Gutiérrez Solana

Θα ήταν κάποιος σίγουρα αφελής αν αμφισβητούσε τον βαθιά πολιτικό χαρακτήρα του ελληνικού ζητήματος, με ρίζες που πρέπει να εντοπιστούν μέχρι και τις πρώτες δεκαετίες του σχετικά νεογέννητου ελλαδικού κράτους. Θα είχε κανείς όμως και αυταπάτες αν πίστευε πως το πρόβλημα περιορίζεται στην έλλειψη ηγετών και δεν πηγάζει από αυτές καθ' αυτές τις θεσμοθετημένες και μη σχέσεις εξουσίας και τις προτεραιότητες που θέτουμε ως λαός, ως κοινωνία. 

Όπως πολύ εύστοχα σημειώνει ο Κώστας Παπαϊωάννου, στο εξαιρετικό βιβλίο του Τέχνη και Πολιτισμός στην Αρχαία Ελλάδα, «κάθε λαός αρχίζει την ιστορία του με αυτή την εκούσια αυτο-απαλλοτρίωση», την συνειδητή αυτο-εγκατάλειψη και παραίτησή του από την εξουσία, θεσπίζοντας έτσι μοναδικό φορέα της τον βασιλιά (ή κάποια ομάδα ανθρώπων). Το δίλημμα, όμως, ανάμεσα στο κράτος και στην αναρχία παραμένει και αφήνει τον άνθρωπο μετέωρο αλλά και «υποταγμένο σε μια εξουσία πάνω στην οποία δεν έχει κανένα έλεγχο». Έτσι σύμφωνα με τον Παπαϊωάννου «ο άνθρωπος υπεραναπλήρωνε την ανικανότητα του αυτη είτε «καταργώντας», με μαγικό τρόπο, στην οργιαστική εορτή, κάθε τάξη και νομιμότητα [που δεν μπορεί να αλλάξει πραγματικά στην καθημερινή ζωή], είτε υποτάσσοντας το πρόσωπο του άρχοντα σε ένα πλήθος εκδικητικών ταμπού, είτε αναζητώντας την σωτηρία έξω από το κράτος, σε μυστικές αδελφότητες ή σε αντικρατικές Εκκλησίες.» Αλλά πάντα, ο χαρακτήρας αυτού του παραδοσιακού κοινωνικού ελέγχου παραμένει συμβολικός και προ πάντων απολιτικός.

Θ. Δ. Φραγκόπουλος - Ως την Άλωση [Επίκαιρη αναδημοσίευση]

Επίκαιρη αναδημοσίευση παλαιότερης ανάρτησης (18/9/2011),ως είδος αντιδώρου, με αφορμή την μνήμη της 29 Μαΐου 1453.

Ιωάννης VIII Παλαιολόγος κατά την επίσκεψή στην
 Φεράρα - Λεπτομέρια τοιχογραφίας στο Παλάτι
 των Μεδίκων του Μπενότσο Γκότσολι

(σχόλια μπορείτε, αν θέλετε, να κάνετε στη αρχική ανάρτηση)

Σήμερα λίγη ποίηση από τον Θεόφιλο Φραγκόπουλο (1923 - 1998),  ένα ποίημα από έναν ίσως όχι και ιδιαίτερα γνωστό πια ποιητή, αλλά που νομίζω πως οι στίχοι του κάποιες στιγμές ίσως εκφράζουν ένα παράπονο και αυτή την ζοφερή εικόνα που όλο και συχνότερα έρχεται μπροστά στα μάτια μας:

Ὣς τὴν ἄλωση

Ὁ τόπος μου εἶναι δικὸς μου, καὶ τίποτα δὲν μπορεῖ

νὰ τὸν ἀλλάξει - τὰ βράχια του, καὶ τὸ γιαλὸ του,

καὶ τὰ κύμματα μὲ τὰ πυροφάνια, καὶ τὰ βουνὰ

μὲ τὶς ὀρθωμένες τους πλαγιές· ὁ τόπος μου εἶναι δικὸς μου,

κι ἂς τρέχουν γύρω του γύπες καὶ μέσα του σκουλήκια.

Διαβάστε περισσότερα »

Μικρή απουσία

Γνωρίζω πως οι αναρτήσεις έχουν αραιώσει τον τελευταίο καιρό και δυστυχώς αν και θα ήθελα να μοιραστώ πολλές σκέψεις μαζί σας (ιδιαίτερα σε μια εποχή με πολλές εξελίξεις), δεν θα μπορώ να κάνω νέες αναρτήσεις μέχρι τις αρχές του νέου μήνα λόγω αυξημένων σπουδαστικών υποχρεώσεων.

Ευχαριστώ για την κατανόησή σας και ζητώ συγνώμη για την μικρή αυτή απουσία.

α.α.